Fotografie, en in het bijzonder natuurfotografie, is de kunst om een scène vast te leggen en zo een stukje – in ruimte en tijd – van de werkelijkheid weer te geven. Toch? Nou, niet precies, niet altijd. Dat hoort er zeker bij, maar al heel vroeg in de geschiedenis van de kunst hebben fotografen geëxperimenteerd met de mogelijkheden en grenzen van techniek en verbeelding om abstracte kunst te maken. Kunst die er niet op gericht is accuraat te zijn, maar de verbeelding de vrije loop te laten om een effect te creëren dat losstaat van het voor de hand liggende.
Dus wat is abstracte fotografie precies? En kan natuurfotografie geabstraheerd worden? Zou dat moeten?
Wat is abstracte fotografie?
Het woord zelf komt van het Latijnse abstractus, wat weggetrokken of losgemaakt betekent, en vaak wordt gebruikt in tegenstelling tot concreet. In termen van kunst is het abstracte een ruimte voor indruk en verbeelding, voor het ongrijpbare, voor vage grenzen. Dat betekent niet dat abstracte fotografie wazig en schemerig is – ze kan helder, duidelijk en scherp zijn. Ze is alleen niet gericht op de gewone, concrete weergave van de wereld waaraan we gewend zijn. Daarom is abstracte natuurfotografie zo intrigerend.
Door afstand te nemen van de vorm, opent abstracte kunst een ruimte om associaties, gevoelens en reacties te verkennen. Omdat het een anker voor je interpretatie mist, is er ruimte voor een onbevangen associatie. Door je los te maken van het concrete, kun je je eigen weg gaan.
Natuur vastleggen met fotografie
In de natuurfotografie wordt meestal geprobeerd om een object, een scène of een proces duidelijk vast te leggen – tot het punt waarop de fotografie van artistiek naar wetenschappelijk zou kunnen overgaan. Abstracte natuurfotografie is duidelijk anders in die zin dat niet wordt geprobeerd de fysieke werkelijkheid weer te geven. Het potentieel is om iets etherisch te creëren uit het gewone, om iets unieks te vinden in het alledaagse.
Om abstracte natuurfoto’s te maken, moet je verder gaan dan het voor de hand liggende en proberen een sensatie, een stemming, een beweging vast te leggen – dingen die misschien geen deel uitmaken van de fysieke werkelijkheid, maar die net zo echt zijn voor de kunstenaar en de kijker. Zie het als muziek, waarbij je heel concrete instrumenten en elementen gebruikt om een reactie te creëren die verder gaat dan die van de afzonderlijke noten en geluiden.
Aan de slag
Om iets abstracts te maken, moet je beginnen met iets concreets. Schilders maken abstracte kunst met concreet gereedschap: hun verf, hun ondergrond, penselen of ander schildergereedschap, en hun verbeelding.
Fotografen gebruiken ander gereedschap, maar een belangrijker verschil is dat de kunstenaar zich onontkoombaar bewust is van de werkelijkheid waaruit de abstractie in het voltooide werk voortkomt. Het gezichtspunt van de kijker is echter hetzelfde, of het kunstwerk nu een abstract schilderij is of een abstracte foto.
De camera en je verbeelding zijn de enige beperkingen op hoe je abstracte kunst maakt. Hieronder vind je een aantal eenvoudige ideeën om mee te experimenteren, want ik hoop dat je inmiddels genoeg bent geïntrigeerd om zelf abstracte natuurfotografie te gaan proberen. Voor alle duidelijkheid, al deze tips werken ook voor abstracte kunst die niets met natuurfotografie te maken heeft, maar ze zijn gericht op abstracte kunst die geworteld is in natuurfotografie.
Verstand
Nauwbij iets komen of er ver van weg zijn geweldige manieren om abstracties te maken. We hebben niet vaak dat uitzicht in ons dagelijks leven, dus het is gemakkelijk om wat is vastgelegd los te koppelen van wat onmiddellijk vertrouwd is.
Hier volgt een voorbeeld uit de wereld van de macrofotografie:
En een abstracte foto waarbij wordt geprofiteerd van een ongewoon ver perspectief:
Focus
Omdat iets abstract is, hoeft het nog niet wazig of onscherp te zijn, maar spelen met scherpstelling is zeker een manier om een scène abstract te maken. Dit vereist dat je handmatige scherpstelling gebruikt.
Door met je ogen te loensen of onscherp te stellen, kun je een idee krijgen van hoe de scène eruit zou kunnen zien als een onscherpe foto. Gebruik dat om een interessante scène te vinden – alleen omdat iets onscherp is, wil dat nog niet zeggen dat het interessant is! Speel ermee en probeer het ook te combineren met beweging (zie volgende punt).
Tijd
Tijd is altijd van essentieel belang als het om fotografie gaat, en abstracte fotografie vormt hierop geen uitzondering. Door een gekozen belichtingstijd te combineren met wat beweging kun je heel interessante abstracte kunst maken. De belichtingstijd kan variëren van een fractie van een seconde tot enkele minuten (of zelfs langer), en de beweging kan ofwel komen van het onderwerp dat beweegt (bv. lichtschildering), of van de camera die beweegt (bv,
Een bonus voor gevorderde (en gedurfde) fotografen
Eerdere fotografische pogingen tot abstracte kunst waren gebaseerd op het medium zelf: de metalen of glazen platen of lichtgevoelig papier in combinatie met de noodzakelijke chemicaliën die worden gebruikt om foto’s te maken, en licht (zonder een lens). Dit soort extreme back-to-basics experimenten werkt ook met een digitale camera.
Bijv. door iets dat refractografie heet, waarbij een naakte sensor wordt blootgesteld aan licht dat wordt weerkaatst door een refractief voorwerp. Het valt zowel buiten het bestek van dit artikel als buiten mijn fotografische ervaring, dus ik zal er niet meer over praten, maar ik vond het de moeite van het vermelden waard. Een snelle waarschuwing: als je je lens uit je camera haalt, wordt de sensor altijd blootgesteld aan stof, dus fotograferen zonder lens is natuurlijk niet gezond voor je sensor. U bent gewaarschuwd.
Conclusie
Voor beginnende fotografen is abstracte fotografie een goede manier om je camera te leren kennen en verschillende fotografietechnieken uit te proberen: handmatige scherpstelling, lichtschilderen, opzettelijke camerabewegingen en nog veel meer. Voor meer gevorderde fotografen is het een leuke manier om je kunst te verkennen en uit te breiden en iets nieuws te proberen.
