We kunnen deze waarheden, die de kern vormen van de leer van de Boeddha, door directe ervaring ervaren. Ze kunnen worden gezien als
(1) Diagnose van een ziekte;
(2) Prognose; (3) Herstel; en
(4) Medicijn om de ziekte te genezen.
De eerste 2 waarheden hebben te maken met de manier waarop dingen zijn; de laatste 2 wijzen de weg naar vrijheid van lijden.
1. De Edele Waarheid van Lijden Naast “lijden” zijn andere vertalingen van het Pali woord dukkha onder meer onbevredigendheid, onbehagen, en instabiliteit. Al deze woorden wijzen op het feit dat geen enkel geconditioneerd verschijnsel waar (blijvend) geluk in ons leven kan verschaffen. De eerste stap in een spiritueel leven is om heel nauwkeurig en eerlijk te kijken naar onze ervaring van het leven en te zien dat er lijden is. We hebben de neiging om het onaangename over het hoofd te zien of te negeren of er gewoon blind op te reageren, zodat het ons voortdurend blijft achtervolgen. Maar hoewel lichamelijk lijden een natuurlijk aspect van ons leven is, kunnen we leren om geestelijk lijden te overstijgen.
2. De Edele Waarheid van de Oorzaak van Lijden Door een gebrek aan begrip van hoe de dingen werkelijk bestaan, creëren en herscheppen we een onafhankelijke zelf-entiteit die “ik” wordt genoemd. Onze hele levenservaring kan door dit zelfbesef worden bekeken. Als gevolg daarvan bepalen verschillende verlangens onze handelingen. Verlangens ontstaan naar zintuiglijke ervaringen, naar “zijn” of “worden” (b.v. rijk, beroemd, geliefd, gerespecteerd, onsterfelijk), en om het onplezierige te vermijden. Deze verlangens zijn de hoofdoorzaak van lijden.
3. De Edele Waarheid van de Beëindiging van Lijden De geest kan gezuiverd worden van alle mentale bezoedelingen die lijden veroorzaken. Nibbana, de uiteindelijke vrede, is vergeleken met het doven van een drievoudig vuur van lust, kwade wil en begoocheling. Iemand die beëindiging heeft gerealiseerd heeft een grote zuiverheid van hart, een oceaanvormig mededogen en een doordringende wijsheid.
4. De Edele Waarheid van de Weg tot Beëindiging van Lijden De Weg die leidt tot beëindiging bevat een grondige en diepgaande training van lichaam, spraak en geest. Traditioneel wordt het geschetst als het Edele Achtvoudige Pad:
(1) Juist begrip;
(2) Juiste intentie;
(3) Juiste spraak;
(4) Juiste handeling;
(5) Juist levensonderhoud;
(6) Juiste inspanning;
(7) Juiste opmerkzaamheid; en
(8) Juiste concentratie.
Op het niveau van moraliteit (sila) brengt het Pad terughoudendheid en zorgvuldigheid in spraak, handeling, en levensonderhoud met zich mee. Het concentratieniveau (samadhi) vereist voortdurende inspanning om het ongezonde te verlaten en het heilzame te ontwikkelen, om de opmerkzaamheid en het helder begrip van het geest-lichaamsproces te vergroten, en om mentale kalmte en stabiliteit te ontwikkelen. Het wijsheidsniveau (panna) brengt het opgeven van gedachten van zinnelijkheid, kwade wil en wreedheid met zich mee; uiteindelijk dringt het door in de ware aard van verschijnselen om vergankelijkheid, onbevredigendheid en onpersoonlijkheid te zien. Wanneer alle 8 factoren van het Pad in harmonie samenkomen tot het punt van volwassenheid, wordt lijden overstegen. Samenvattend kunnen de Vier Edele Waarheden worden beschouwd als dat wat
(1) begrepen, (2) verlaten, (3) gerealiseerd, en (4) ontwikkeld dient te worden.