Door Bob Brier, Ph.D., Long Island University
De vierde dynastie liep ten einde met Shepseskaf als laatste farao. Vóór Shepseskaf werd het koninkrijk geregeerd door Menkaure, de laatste farao die een piramide bouwde op het plateau van Gizeh. Zijn piramide, hoewel nog steeds groots, was slechts een vijfde van de grootte van de grote piramide, en wees op de economische achteruitgang van het koninkrijk.
In plaats van de weg van zijn voorouders te volgen en op het plateau van Gizeh te bouwen, besloot Shepseskaf naar Saqqara te gaan, waar eeuwen geleden de trappenpiramide was gebouwd, en in plaats van een piramide bouwde hij een mastaba, in het Arabisch de Mastabet el-Fara’oun genoemd. Het betekent ‘de mastaba van de farao’, en het werd gebouwd in de vorm van een cartouche. Met hem kwam er een einde aan de vierde dynastie.
Lees meer over de Grote Piramide van Gizeh.
Het verhaal van de vijfde dynastie – Op Papyrus
Hoewel de grootsheid van het Koninkrijk met het einde van de vierde dynastie zou zijn afgenomen, is de vijfde dynastie uniek en interessant op zijn eigen manier.
Er is een interessant verhaal over het begin van de vijfde dynastie dat is opgetekend op papyrus, genaamd de Papyrus Westcar, die wordt bewaard in het Berlijns Museum. Samen met andere interessante verhalen uit het koninkrijk, bevat het ook een verhaal dat zich afspeelt in de tijd van Khufu, de bouwer van de grote piramide. Volgens het verhaal ontbood een van Khufu’s zonen een tovenaar om zijn vader te vermaken door hem de toekomst te voorspellen. De tovenaar vertelde over de komst van een nieuwe dynastie, die zou beginnen met de geboorte van een drieling, die de eerste koningen zouden worden.
De Zonnekoningen
De vijfde dynastie bracht heel wat veranderingen met zich mee, gaande van de levenswijze van de koningen tot de religieuze opvattingen van die tijd. De koningen van de vijfde dynastie kunnen de Zonnekoningen worden genoemd, vanwege hun eerbied voor de Zon. Zij kwamen ook met tempels gewijd aan de zon. Verder bouwden zij ook piramiden, maar op verschillende plaatsen, zoals Abu Gurob en Abu Sir (liggen ongeveer een mijl uit elkaar, en dicht bij Saqqara).
De zonnetempels die door deze koningen werden gebouwd, waren grote altaren, met een enorme steen voor het altaar. Deze steen was niet bepaald een obelisk en werd een ben-ben steen genoemd. Tot op heden blijft de functie van deze steen een mysterie. Misschien werd hij op een of andere manier vereerd.
Dit is echter niet het enige gebruik van de zon in hun leven. De eerste van de koningen heette Userkaf, maar de farao’s na hem verwerkten ‘Re’, de zonnegod, in hun namen, wat resulteerde in namen als Sahure en Neferirkare.
De piramideteksten
Hoewel het begin van de vijfde dynastie enkele veranderingen teweegbracht, vonden er tegen het einde ervan nog interessantere ontwikkelingen plaats.
De laatste koning van de vijfde dynastie, Unas genaamd, begon aan een unieke traditie die nog een tijdje voortduurde. Hij bouwde een piramide in Saqqara, die ondanks haar bescheiden omvang, absoluut ongelooflijk was. Hij liet overal in de grafkamer en op de muren die naar de grafkamer binnenin de piramide leidden, teksten kerven. Tegenwoordig worden deze teksten de Piramideteksten genoemd.
De teksten zijn geschreven in kolommen van het plafond tot aan de vloer, elke kolom een afzonderlijke spreuk in hiërogliefen. Nog indrukwekkender is het feit dat deze hiërogliefen niet met behulp van sjablonen zijn gemaakt; elk symbool is afzonderlijk met de hand gegraveerd.
De Piramideteksten zijn bedoeld om het lichaam van de farao in drie verschillende stadia te beschermen. De eerste fase is ervoor te zorgen dat het lichaam van de koning ongestoord in zijn sarcofaag blijft tot het klaar is voor de ‘grote reis’, door middel van een reeks ‘magische’ spreuken. De tweede fase is voor wanneer de farao klaar is om ‘westwaarts’ te gaan in de hemel. Westen werd altijd geassocieerd met sterven, misschien omdat de zon in die richting ondergaat. Dus als iemand op reis ging naar de volgende wereld, ging hij in een zonneboot door de hemel in westelijke richting. Deze reeks spreuken zorgt er dus voor dat de reis op geen enkele manier wordt belemmerd. De derde en laatste set spreuken is om ervoor te zorgen dat de farao in de volgende wereld wordt toegelaten.
Lees meer over de Eerste Tussentijd.
De heersers van de Zesde Dynastie
Unas was de laatste koning van de vijfde dynastie. De heersers van de zesde dynastie die na Unas kwamen, bouwden piramiden bij Saqqara, maar deze waren bijna onbeduidend in vergelijking met die bij Gizeh. Tegenwoordig lijken ze op kleine heuvels en zijn ze bijna niet meer als piramiden te herkennen.
Een belangrijke observatie die voortkomt uit de afname van de overdadige staat van het leven van de farao’s is de toenemende macht en rijkdom die de edelen om hen heen vergaarden.
(Afbeelding: Mister_Knight/)
Zo bouwde de farao Teti in de zesde dynastie een piramide – een kleine, weinig indrukwekkende aangelegenheid. Rond dezelfde tijd bouwde zijn kanselier, Mereruka, zijn mastaba. Het fascinerende feit is dat Mereruka’s mastaba wedijverde met de piramide van de farao in grootte en grootsheid.
Mereruka’s mastaba telde 32 kamers, met daarop zijn schilderijen in indrukwekkende houdingen. In zijn kamer bevond zich ook een bijna koninklijk standbeeld van hem. Het toonde hem in een kilt. De kilt is een belangrijk detail, omdat in die tijd een gesteven kilt, zoals Mereruka die in het standbeeld draagt, de officiële status van een persoon aanduidde. Een handarbeider zou nooit zo’n kilt dragen. Dit vertoon van macht en rijkdom kan worden opgevat als een soort competitie tussen de farao en zijn edelen.
Dit is een transcript uit de videoserie History of Ancient Egypt. Bekijk deze nu, op The Great Courses Plus.
Het einde van het Oude Koninkrijk
Egyptologen hebben de bijna 3200 jaar lange geschiedenis van het Egyptische rijk in een aantal stukken verdeeld – Het Oude Koninkrijk, een Tussenperiode, Het Middenrijk, nog een Tussenperiode, Het Nieuwe Koninkrijk, en dan de Late Periode en de Declinatie.
Het einde van de Zesde dynastie bracht de ondergang van het Oude Rijk met zich mee.
Lees meer over Het einde van het Oude Koninkrijk.
De laatste farao van de Zesde dynastie heette Pepi II, en hij staat in de annalen van de geschiedenis te boek als de langst regerende monarch, met een regeringsperiode van 94 jaar. Hij was nog maar een kind, misschien ongeveer vier jaar oud toen hij de troon besteeg. Er bestaat veel documentatie om kleurrijke verhalen te vertellen over de lange jaren van de farao als monarch.
Helaas was het misschien zijn lange leven als monarch dat leidde tot de ondergang van het Oude Koninkrijk. De farao werd geacht de fysieke leider van Egypte te zijn, en zijn manschappen naar het slagveld te leiden, maar Pepi II was, gezien zijn leeftijd, te zwak om dit gedurende een aanzienlijk deel van zijn monarchie te doen.
Het einde van het Oude Rijk maakt de weg vrij voor de eerste tussenperiode, terwijl ook de nadelen van een farao – gecentreerde regering naar voren komen, wat ook kan zijn wat zich manifesteerde in het einde van het Egyptische rijk een paar eeuwen na de tijd van Pepi II.
Veel gestelde vragen over de Vijfde en Zesde Dynastie van het Oude Egypte
Shepseskaf, de laatste farao van de vierde dynastie van Egypte, verhuisde naar Saqqara, waar hij een mastaba bouwde, genaamd het Mastabet el-Fara’oun.
De zonnetempels die door de farao’s van de vijfde dynastie van Egypte werden gebouwd, waren grote altaren, met een enorme steen voor het altaar. Deze steen werd een ben-ben steen genoemd en werd misschien op een of andere manier vereerd
Mereroeka was de kanselier van de Egyptische farao van de zesde dynastie, Teti. Zijn betekenis komt voort uit het feit dat zijn mastaba, gebouwd rond dezelfde tijd dat de farao zijn piramide bouwde, zo weelderig en groot was dat het wedijverde met de piramide van de farao, en dus wees op een verschuiving in economische en politieke macht van de farao naar zijn adel.