Dit verhaal is onderdeel van het boek:
Mama Mia Let Me Go!
Een reis door de meest intrigerende teksten en verhalen in de rockmuziek
Koop het op Amazon
Smells Like Teen Spirit: het manifest waarin Kurt Cobain, de leadzanger van Nirvana, zijn woede uit over een wereld die gedomineerd wordt door hebzuchtige zakenmensen, maar ook over het onvermogen van zijn generatie om te werken aan een levensvatbaar alternatief. Het is een reactie op de schijnbaar onmogelijke taak om een revolutie binnen de jeugd te ontketenen.
Cobain zelf verklaarde: “Ik walg van mijn eigen apathie en die van mijn generatie. Ik walg van wat we laten gebeuren, van hoe ruggengraatloos, lethargisch en schuldig we zijn.” Dit inspireerde hem om het beeld binnen Teen Spirit te schetsen, op zijn eigen manier uitgedrukt, door middel van kunst. Zowel de tekst als de video belichamen zijn verwarring; metaforen, beeldspraak en symboliek smelten samen tot zijn boodschap, die zowel de luisteraar als de kijker kunnen ontcijferen. De cheerleaders in de video, gekleed in het zwart met het anarchistische symbool op het uniform gedrukt, zijn er op uitdrukkelijk verzoek van Cobain.
Het nummer werd het anthem voor de apathische jeugd van Generatie X. In een wereld die geobsedeerd was door succes, was het kiezen voor een nederlaag een revolutionaire daad. Mensen als Kurt, geboren aan het eind van de jaren zestig, hadden geen wereldoorlog meegemaakt of in Vietnam gevochten. De Koude Oorlog, culturele onderdrukking, echtscheiding, eenzaamheid, werkloosheid en vervreemding: dat was hun Vietnam. Hun rebellie werd niet gekenmerkt door epische impulsen of idealistische proclamaties. Het was het ongekunstelde en spontane gehuil van de woede, het gekreun van de angst. Als antwoord op de ethiek van het winstbejag, op het valse optimisme van de tachtigers, reageerden zij met sarcasme en apathie. Dit was hun standpunt: aan de kant van de verliezers staan, pronken met onverschilligheid tegenover catastrofes, en sympathiseren met mislukkingen.
Het verhaal verteld door de teksten begint in de chaos van de slaapkamer van twee twintigers. Een autobiografische gebeurtenis? Misschien… In een interview met de Seattle Times zei Cobain: “We hadden een geweldige tijd met praten over revolutionaire dingen, en we eindigden met het vernielen van mijn slaapkamer, de spiegels, het bed, alles wat we vonden. We begonnen de muren te besmeuren met spray en Kathleen schreef ‘Kurt ruikt naar Teen Spirit’. Ik zag het als een compliment.” De zin komt van een parfum voor tieners dat in die tijd erg populair was, en Kathleen wilde Kurt belachelijk maken door te insinueren dat hij nog geen man was. Kurt, die ofwel niet op de hoogte was van het bestaan van het parfum, nam in plaats daarvan de opmerking op als een vorm van waardering, alsof hij nog niet onderworpen was door de volwassenheid, en hij nog steeds de adolescente geest belichaamde. Toen Cobain in andere contexten werd geïnterviewd, bleek hij onverdraagzaam te zijn tegen het idee om de betekenis van het nummer uit te diepen: “Eigenlijk is het een liedje over vrienden, over leeftijdsgenoten. We voelen ons nog steeds tieners omdat we volwassenen niet willen volgen. We gaan rond, we proberen plezier te maken. De kern van het liedje gaat over het bespotten van het idee om een revolutie te ontketenen. Maar het is nog steeds een goed idee.” Cobain zou uiteindelijk zijn persoonlijke dagboeken plunderen om de teksten te voeden. Het resultaat is een rabiate uitbarsting, een vuist naar de hemel, zo intens dat iedereen die ernaar luistert, zelfs zonder te weten wat “Teen Spirit” betekent, duidelijk het gevoel heeft dat het nummer iets wil zeggen, iets heel intens.
Load up on guns, bring your friends
It’s fun to lose and to pretend
She’s over bored, self assured
Oh No, I know a dirty word
De oproep tot bewapening in het eerste couplet zinspeelt op de revolutionaire urgentie van een hypothetische jeugdbeweging. De opening (“Load up on guns, bring your friends”), is tekstueel krachtig en evocatief. Michael Azerrad, de officiële biograaf van Nirvana, beweert dat het verveelde, zelfverzekerde meisje in de tekst Tobi Vail is, die in die tijd een gecompliceerde relatie had met Cobain. Vail, de drummer van Bikini Kill, was een van de protagonisten van de “Riot Girl” scene, een rock heruitgave van het Amerikaanse feminisme in het midden van de jaren zeventig. Het was een nieuw protest, dit keer door middel van muziek, en één dat zich stevig keerde tegen de patriarchale structuur van de samenleving, het chauvinisme en het machismo, maar nog steeds niet volledig genoeg was om een consequente politieke kritiek uit te werken. De gefrustreerde ambities van de beweging werden opgevat als een paradigma voor het onvermogen van generatie X om hogerop te komen (“It’s fun to lose and to pretend”), een mislukking die Cobain zelfs in zichzelf herkent. De revolutie die in de jaren ’80 en ’90 werd nagestreefd, was in feite een platonische revolutie, een inerte beweging, een verlamming van de intentie, een cerebrale subversie die werd gecastreerd door het scepticisme dat een hele generatie jongeren had doordrongen. Het is bijna een grap, constateert hij, alvorens terug te keren naar wat Amerikaanse sociologen omschreven als slapte. In zo’n situatie is het eigenlijk leuk “om te verliezen en te doen alsof.”
Ik ben slechter in wat ik het beste kan
En voor deze gave voel ik me gezegend
Ons groepje is altijd geweest
En zal dat altijd blijven tot het einde
Deze adolescente ontoereikendheid (“Ik ben slechter in wat ik het beste kan”) is een constante in de naoorlogse Amerikaanse literatuur. Cobain is de laatste van die stam van buitenstaanders, die ontevreden jonge mensen, literaire rebellen die worstelen met hun bewustzijnsstroom. Vanaf hier onthult het lied zijn rabiate en hulpeloze aard door elk couplet te eindigen met een boodschap van overgave: “Nevermind”, “I feel stupid” (depressie), “a denial”.
And I forget just why I taste
Oh Yes, I guess it makes me smile
I found it hard, it was hard to find
Oh well, whatever, nevermind
Hello, hallo, hallo, hoe laag?
De dagboeken van Cobain bevatten een zin die Cobain niet gebruikt in de uiteindelijke versie van het nummer; een zin die bevestigt hoe zelfdestructieve neigingen tot extreme gevolgen kunnen leiden: “The finest day I’ve ever had was when tomorrow never came”.
Het refrein verplaatst de actie naar het podium en benadrukt een van Cobains grote obsessies – de relatie met het publiek en het management van een beroemdheid die exponentieel groeide. Dit was uiteindelijk een thema dat tragisch zou terugkeren in andere teksten daarna, en in zijn afscheidsbrief aan de wereld.
With the lights out it’s less dangerous
Here we are now, entertain us
I feel stupid and contagious
Here we are now, entertain us
A mulatto
An albino
A mosquito
My Libido
Yay
A denial
In drie coupletten verplaatst Cobain het vertelperspectief van het toneel naar het publiek en dan weer naar het toneel. De duisternis van de kamer (“With the lights out”) is een masker dat tijdelijk (“it’s less dangerous”) de bewuste, besmettelijke domheid van de entertainer verbergt (“I feel stupid and contagious”), terwijl het publiek oproept tot vermaak (“Here we are now, entertain us”). Het is het psychologische drama van de “Fool” van grunge, Cobain, de artiest die zich bewust is van de scheiding tussen mens en artistiek masker; een dwang waarin hij leeft als een gevangene (het is geen toeval dat een variatie op de dagboeken zegt “segregate us” in plaats van “entertain us”).
Toen Kurt zijn laatste brief schreef, was hij 27. Zevenentwintig jaar oud; een geliefde vrouw, een dochter, en toch richtte hij zijn laatste brief aan Boddah, de denkbeeldige vriend (de enige die in staat was om bij hem te blijven zelfs tijdens de moeilijkste momenten) die zijn eenzame jeugd had gevuld, levend als enig kind met gescheiden ouders. In zijn afscheidsboodschap onthulde hij dat hij niet langer in staat was enige emotie te ervaren of van mensen te houden, zozeer zelfs dat hij zich “bloedig bedroefd” voelde. Het gebeurt met overgevoelige geesten dat zij zulke hoge gevoelens van liefde bereiken dat zij uiteindelijk onhoudbaar worden. Kurt probeerde zich te bevrijden van al het lijden, van alle angst en van de paranoia, door zich volledig onder te dompelen in de muziek die hij zag als zijn persoonlijke “Nirvana” (de term komt uit het Sanskriet en betekent “ophouden met ademen of vrijheid van verlangen”). Het is een staat waarin een mens zich kan bevrijden van lijden en problemen. Maar het is een paradijs dat echter zal omslaan in een hel. Uit zijn afscheidsbrief wordt vaak de een-na-laatste zin aangehaald, waarin Cobain een couplet van het Neil Young-liedje, ‘My My, hey hey (out of the Blue)’ citeert: “It’s better to burn out than to fade away”. De laatste woorden zijn bijzonder mooi: peace, love, Empathy – het laatste onderstreept en in hoofdletters.
Het geweerschot waarmee hij besloot zijn kwellingen te beëindigen, nam niet alleen de stem weg, zo gemangeld en hartverscheurend, van de albums die zo onvergetelijk waren en onsterfelijk in de geschiedenis van de rock. Want voordat hij geen andere oplossing zag dan de dood, was Kurt Cobain zoveel meer. Een vrolijk en spontaan kind, onweerstaanbaar in zijn enthousiasme, al snel verzwakt door het onvervulbare verlangen naar een verenigd en gelukkig gezin. Hij was een gecompliceerde tiener, altijd uit de toon vallend, gepest door schoolkameraden, vastbesloten in zijn plannen om te ontsnappen uit een provincie bevolkt door “idioten, holbewoners en houthakkers”. Hij was ook een nieuwsgierige jongen, hongerig naar ervaring. Door zijn ogen kon de bevrijdende ontdekking van de muziek een vlam doen oplaaien, maar het was een vlam die nooit langzaam had kunnen doven. Snel branden was de enige optie. Maar zolang het dat deed, was het prachtig en onherhaalbaar.
In de video hieronder interpreteert Tori Amos Smells Like Teen Spirit op een manier die laat zien dat we geen drums, elektrische gitaren of tatoeages nodig hebben om rock te “zijn”. Rock zit van binnen. Rock is iets wat je te zeggen hebt.
Dit verhaal maakt deel uit van het boek:
Mama Mia Laat Me Gaan!
Een reis door de meest intrigerende teksten en verhalen in de rockmuziek
Koop het op Amazon