Een gesprek voeren met iemand met dementie

Voor meer over het belang van goede communicatie, en vanuit het oogpunt van mensen met dementie zelf, lees het onderdeel Wat andere mensen kunnen doen om mij te helpen goed te leven in het onderdeel De persoon met dementie leren kennen.

Voorbereiden op communicatie of een gesprek

Minder achtergrondlawaai

Mensen met dementie kunnen het moeilijk vinden om zich te concentreren in elke omgeving, ook in hun eigen huis. Als er veel achtergrondlawaai is (bijvoorbeeld van de tv, de radio, de stofzuiger of het verkeer buiten), is de kans op goede communicatie kleiner. Het verwijderen of verminderen van afleiding binnen of buiten het huis zal uw vermogen om te communiceren aanzienlijk verbeteren. Probeer de ramen te sluiten om geluiden van buitenaf te verminderen of zet de tv of radio zachter of uit, waarbij u natuurlijk de toestemming van de persoon in kwestie moet vragen en moet uitleggen waarom dat zinvol is.

Relax

U beweegt en praat waarschijnlijk in een veel sneller tempo dan de persoon met dementie. Dus als u zich klaarmaakt voor een goed gesprek, moet u ontspannen zijn en uw tempo vertragen. Haal diep adem en adem langzaam uit. Ontspan alle lichamelijke spanningen, laat uw schouders zakken, ontspan uw kaak en strek u uit. Bedenk nu waarover u gaat praten.

Bedenk hoe de persoon zich zou kunnen voelen

Probeer u in zijn schoenen of stoel te verplaatsen. Wat is hun emotionele toestand waarschijnlijk? Zijn ze ontspannen en gelukkig of angstig en verontrust? Zijn ze kalm of bang? Reageren ze waarschijnlijk op humor of zijn ze boos en gefrustreerd? Misschien weet u al wat er vóór uw gesprek met hen is gebeurd. Zo niet, probeer er dan achter te komen zodat u kunt nadenken over uw aanpak.

Het kan aanvoelen als de eerste keer voor de persoon met dementie

Kortetermijngeheugenverlies bij een persoon met dementie kan een uitdaging zijn voor familie en vrienden en bij het verlenen van zorg en ondersteuning. Hoewel u de persoon meerdere keren per dag kunt zien, kan elk bezoek voor hem aanvoelen als de eerste keer. Dit kan een grote impact hebben op een gesprek, dus bedenk hoe je zou reageren. De beste aanpak voor een hulpverlener in deze omstandigheden kan zijn om zichzelf bij elk bezoek voor te stellen en uit te leggen waarom u er bent.

Hoe de communicatie op gang te brengen

Groeten of ‘verbale handdruk’

Bedenk van tevoren hoe u de persoon gaat begroeten. Weten ze wie u bent? Misschien kennen ze u niet, ook al kent u hen goed. Bedenk of u uw naam moet zeggen of dat een hartelijk hallo voldoende is. Een warme, vriendelijke benadering is belangrijk om een ontspannen sfeer te scheppen waarin een gesprek op gang kan komen en zich kan ontwikkelen.

Physieke benadering

Bedenk waar de persoon zich bevindt. Wat kunnen ze zien vanaf de plaats waar ze staan of zitten? Wat doen ze? Zijn er problemen met zien of horen die van invloed zijn op hoe u de persoon moet benaderen? Zorg er in het algemeen voor dat het licht op uw gezicht gericht is en niet achter u, zodat u goed te zien bent. Streef naar goed oogcontact. Als de persoon zit, is het minder intimiderend om laag en op ooghoogte te komen. Als de persoon teruggetrokken is, kan naast hem zitten met minimale beweging en geluid een mildere manier zijn om zijn aandacht te trekken dan te proberen meteen een gesprek aan te knopen.

Moties en aanraakbewustzijn

Hoe ziet de persoon eruit? Welke emoties laat hij zien? Gevoeligheid voor de stemming van de persoon kan een gelegenheid bieden om een gesprek te beginnen (als de persoon bijvoorbeeld blij lijkt te zijn, kun je zeggen: ‘Je ziet er blij uit vandaag’). Reageert de persoon op een positieve manier op aanrakingen? Een lichte aanraking op de rug van de hand kan vaak geruststellend en niet-bedreigend aanvoelen. Als de persoon zijn hand van u weghaalt, neem dan een voorbeeld aan hem en wees voorzichtig met hoe u de aanraking gebruikt. Als de persoon van de gelegenheid gebruik maakt om uw hand vast te houden, kan dit een aanwijzing zijn dat hij meer fysieke geruststelling en steun nodig heeft. Bij mensen die nogal teruggetrokken zijn, kan een zachte aanraking op de wang een manier zijn om hen naar u te laten kijken. Wees ook hier gevoelig voor hun reactie op de aanraking en laat u door hen leiden.

Kijk naar het begrip in het gesprek

Identificeer de emotionele toestand van de reactie

Hoe voelt deze persoon zich? Als ze hebben kunnen spreken, wat brengen de woorden dan over? Wat zegt de toon van de stem? Wat vertelt hun gezichtsuitdrukking u? Wat vertelt hun lichaamshouding u? Wat vertelt de ademhalingsfrequentie u? Zijn er aanwijzingen dat de persoon zich ongemakkelijk voelt of pijn lijdt?

Het bovenstaande in acht nemen zal familieleden, vrienden en verplegend personeel helpen om een gesprek beter te begrijpen. In de dementiezorg moet je luisteren met je ogen en je oren.

Verzet tranen of lachen niet

Mensen met dementie leiden vaak een zeer emotioneel leven. Angst en verdriet kunnen heel dicht aan de oppervlakte liggen. Ga tranen niet uit de weg. Blijf bij de persoon en bied hem of haar natuurlijke steun.

U kunt de oorzaak van de angst of het verdriet misschien niet wegnemen, maar dit met hen doornemen en niet bang zijn, zal hen enorm helpen. Onderschat dit nooit. Ook samen lachen om iets doms is een geweldige manier om elkaar te leren kennen.

Zeg wat je denkt dat de ander voelt

Je hebt met je ogen en je oren geluisterd naar hoe de persoon zich voelt. Een eenvoudige verklaring van wat je hebt waargenomen, laat de persoon weten dat je het belangrijk vindt hoe hij zich voelt. Bijvoorbeeld: ‘Je klinkt nu droevig’ of ‘Je ziet er heel ontspannen uit terwijl je daar zit’.

Houd het simpel

Sta open voor een reeks mogelijkheden

We gaan vaak situaties in met vaste ideeën over waar we het over willen hebben of wat we verwachten te horen en we proberen het gesprek snel te laten overgaan op het onderwerp dat we in gedachten hebben. Laat u aan het begin van een gesprek leiden door de persoon met dementie. Probeer niet te snel van onderwerp te veranderen. Geef de persoon de tijd om te zeggen wat hem bezighoudt, zodat het gesprek zich kan ontwikkelen. Als de persoon x zegt, bedoelt hij y (of z of t).

Wees je ervan bewust dat naarmate het vinden van woorden moeilijker wordt voor de persoon met dementie, de inhoud van de spraak beperkter wordt. Zo kan bijvoorbeeld een vrouwelijke naam als Julie gaan staan voor elke vrouwelijke helper in plaats van te verwijzen naar Julie in persoon. Een verwijzing naar ‘mijn moeder nodig hebben’ kan betekenen dat de persoon zich bang en ongebonden voelt in plaats van een letterlijke vraag die een letterlijk antwoord vereist over de verblijfplaats van de moeder van de persoon.

Heden en verleden samenvoegen om de realiteit van de andere persoon te begrijpen

Hoe meer je weet over de belangrijkste verhalen, mensen en thema’s uit iemands leven, hoe beter je wordt in het interpreteren van de betekenis. Als je verbaasd bent over een antwoord, denk dan aan wat de persoon net heeft meegemaakt voor je gesprek, en denk aan wat je weet over het verleden van de persoon en kijk of je een verband kunt leggen.

Het gesprek gaande houden

Dr Jennifer Bute, die dementie heeft, spreekt over het belang van ‘patronen’ in spraak en gesprekken. Ze zegt: ‘Als iemand een idee of een hint kan opvangen van waar de persoon het over heeft, en zich daaraan kan vastklampen, kan de persoon vaak het patroon (van het gesprek) oppikken.’

Dr. Bute – die huisarts was voordat bij haar de ziekte van Alzheimer werd vastgesteld en wier vader dementie had – vertelt in een educatieve video op haar website over spraak en vragen.

Wat kunnen we doen om het gesprek gaande te houden?

Houd het simpel

Houd de zinnen kort om het voor iemand met dementie makkelijker te maken om te volgen wat u zegt. Wees een goede luisteraar en geef de persoon de tijd om na te denken en te antwoorden.
Zo zegt Dr. Graham Stokes, dementiespecialist bij Bupa:

Als je je maar 30 seconden kunt herinneren en tegenover iemand staat die eindeloos tegen je praat, vergeet je heel snel waar het begin van het gesprek over ging. Het enige waar je mee geconfronteerd wordt, is een stroom woorden die misschien relatief nietszeggend zijn.

U kunt Dr. Stokes zien praten over een goed gesprek in de Bupa-video ‘Communicatie met mensen die leven met dementie’.

Gebruik vaak de naam van de persoon

Dit herinnert de persoon met dementie eraan dat u nog steeds met hem praat en helpt om zijn concentratie vast te houden en het gesprek gaande te houden.

Gebruik visuele hulpmiddelen en andere geheugensteuntjes

Het kan mensen met dementie echt helpen om zich te blijven concentreren als ze enkele sleutelwoorden of foto’s op kaartjes voor zich hebben liggen. Ze zullen vaak moeite hebben om het onderwerp van het gesprek in gedachten te houden terwijl het gesprek vordert. Plaatjes of voorwerpen voor u hebben zal helpen. Als het gesprek bijvoorbeeld over medicatie gaat, leg dan de medicatie op tafel of gebruik een foto van iemand die daar medicatie krijgt.

Muziek biedt een andere manier om te communiceren. Het kan iemands stemming verheffen en hem in staat stellen zijn emoties te uiten. Zie voor meer informatie over de voordelen van muziek het onderdeel Creatieve kunst in Actief en bezig blijven.

Bevestig begrip van wat er is gezegd

Woorden die een persoon met dementie gebruikt, zijn niet altijd logisch. Als u een goede relatie met en kennis van de persoon hebt, kunt u de betekenis waarschijnlijk wel raden. Maar het is belangrijk om niet aan te nemen wat er gezegd is. Probeer te controleren of u op het juiste spoor zit door een gebruikt woord of zinsdeel te herhalen, of suggereer andere woorden om te bevestigen dat u begrijpt wat er is gezegd.

Correctie van ‘fouten’

Het is vaak lastig om te weten of u fouten moet corrigeren, bijvoorbeeld wanneer iemand het verkeerde tijdstip heeft of in de war is geraakt. Wees op uw hoede voor uw toon en benadering als u het gevoel hebt dat u de persoon moet corrigeren. Overweeg een schoorvoetend alternatief aan te bieden, zoals ‘Ik vraag me af of je denkt dat het al ochtend is? Ik denk dat het nu ongeveer 11 uur ’s avonds is – kijk eens of iedereen in bed ligt?’

Bedenk dat confrontatie meestal zinloos is

Soms zullen mensen je standpunt of uitleg accepteren, andere keren niet. Als ze dat niet doen, spreek dan hoffelijk af dat je het er niet mee eens bent en ga verder met het gespreksonderwerp over iets dat minder verontrustend is.

Weinig en vaak is meestal beter

Waak waakzaam voor tekenen van vermoeidheid. Het vinden van woorden voor dingen en langdurig communiceren kan bijzonder vermoeiend zijn voor sommige mensen met dementie. Neem een pauze, maar grijp elke gelegenheid aan om de communicatie gaande te houden.

Hoe het gesprek af te ronden

Zoals u zich voorbereidde om een gesprek te beginnen, zo moet u ook nadenken over hoe u het gaat afronden. Als u het huis van de persoon verlaat, zorg er dan voor dat u afscheid neemt. U moet de persoon niet laten denken dat u nog steeds in zijn huis bent, misschien in een andere kamer. Dit kan verwarring of angst veroorzaken.

Zorg ervoor dat je hun aandacht hebt, glimlach, en laat hen weten dat je genoten hebt van de tijd samen en van het gesprek. Hun de hand schudden of hen aanraken is een veel voorkomend gebaar dat hen een sterke aanwijzing geeft dat u weggaat. Laat hen gerustgesteld achter en laat hen weten dat u uitkijkt naar een volgend gesprek. Als u hen waarschijnlijk zeer binnenkort zult spreken, bijvoorbeeld later die dag, zeg dan wanneer u terugkomt en laat een briefje in de buurt achter waarop u aangeeft wanneer het volgende bezoek zal zijn.

Talking Mats

Een andere manier om te communiceren met mensen met gevorderde dementie met beperkte verbale vaardigheden is het gebruik van een hulpmiddel dat Talking Mats wordt genoemd en dat is ontwikkeld door spraak- en taaltherapeuten aan de Universiteit van Stirling. Dit is een interactief systeem van plaatjes op kaarten – of nu beschikbaar in een digitaal formaat – vergelijkbaar met verschillende systemen die worden gebruikt voor communicatie met mensen met leermoeilijkheden. Door in antwoord op een vraag naar bepaalde plaatjes te wijzen, kan een persoon met gevorderde dementie zijn voorkeuren of wensen met betrekking tot een bepaalde beslissing kenbaar maken, zoals “Wat vindt u ervan om hier te wonen?

Meer informatie:

• Talking Mats
• Het gebruik van ‘Talking Mats’ om mensen met dementie te helpen communiceren
• Dementia Communication Difficulties Scale (DCDS)

• Verder lezen Open

  Alzheimer Scotland ‘Communiceren met de persoon met dementie’, online informatie.

  Alzheimer’s Society (2010) ‘Understanding and respecting the person with dementia’, Factsheet 524, Londen: Alzheimer’s Society.

  Alzheimer’s Society, ‘Top tips’, online informatie.

  ‘Communiceren met mensen met dementie’: een video met de dementiespecialist van Bupa, dr. Graham Stokes.

  Killick, J. and Allan, K. (2001) Communication and the care of people with dementia, Maidenhead: Open University Press.

  Murphy, J., Gray, C. and Cox, S. (2007) Communication and dementia: How Talking Mats can help people with dementia to express themselves, York: Joseph Rowntree Foundation.

  NHS Choices (2012) ‘Communiceren met mensen met dementie’, online informatie.

  Perrin, T., May, H. and Anderson, E. (2008) Wellbeing in dementia (2nd edition), Edinburgh: Churchill Livingstone.

  Powell, J. (2000) Zorg om te communiceren: Aiding the older person with dementia, Londen: Hawker.

  SCIE (2005) Aiding communication with people with dementia. Research briefing 3. Londen: SCIE.

• Nuttige links Open

  Alzheimer’s Society
  De Alzheimer’s Society produceert meer dan 80 informatiebladen over allerlei onderwerpen in verband met dementie, waaronder veel informatiebladen die betrekking hebben op goed communiceren met mensen met dementie: ‘Communiceren’ (500) ‘Een persoon met dementie begrijpen en ondersteunen’ (524),’Dementie en de hersenen’ (456), ‘Veranderingen in gedrag’ (525) en ‘Top tips’.

  Communiceren met mensen met dementie
  In deze korte video, die op Youtube is geplaatst, spreekt de dementiespecialist van Bupa, Dr. Graham Stokes, over communicatie met mensen met dementie.

  Dementiezorg: hoe om te gaan met de uitdagingen van communicatie
  Deze publicatie uit 2012 is geschreven door Jennifer Roberts, voorheen de Dementia Lead voor de UKHCA.

  DemTalk
  DemTalk is een gratis online toolkit met richtlijnen voor de communicatie met mensen met dementie. Er zijn verschillende versies van de toolkit ontwikkeld voor mantelzorgers en gezondheids- en zorgpersoneel.

  Luisteren, praten, verbinden: communiceren met mensen met dementie
  Deze gids uit 2014 van Care UK is bedoeld voor mantelzorgers, familieleden en vrienden en behandelt onderwerpen als ‘Een gesprek beginnen’, ‘Een gesprek voeren’, ‘Het beste uit uw bezoek halen’, ‘Het onuitgesproken woord’, en ‘Omgaan met moeilijke gesprekken’. De gids bevat top tips en praktische suggesties van een aantal medewerkers van Care UK.

  Tips voor een betere communicatie met iemand met dementie
  In deze nieuwe factsheet van Dementia UK wordt uitgelegd met welke problemen mensen met dementie te maken hebben bij het communiceren, worden nuttige suggesties gedaan voor goede communicatievaardigheden en worden enkele veelvoorkomende communicatiedilemma’s beschreven.

• Gerelateerde pagina’s uit deze sectie Open