De mug, een dodelijke vijand voor de mensheid.
Ondanks de moderne vooruitgang in de geneeskunde, is er een plaag (een van de vele) die de mensheid nog steeds over de hele wereld achtervolgt en dat is malaria. Malaria is een parasiet die door de vrouwtjesmug wordt verspreid en je bloedcellen aantast. Ergens in de wereld sterft elke vijfendertig seconden onnodig een kind aan deze vreselijke ziekte. Natuurlijk weten we tegenwoordig dat de ziekte wordt verspreid door de vrouwtjesmug – die er ondanks moderne technologie, moderne geneeskunde en bewustwording in is geslaagd de mensen die in haar vele koninkrijken leven, te slim af te zijn. Om te begrijpen hoe malaria en de mug de geschiedenis hebben veranderd, zal een reis door het verleden naar het koloniale Amerika een goed inzicht geven.
Toen de eerste Europeanen voet aan wal zetten in Amerika, werden de aspirant-kolonisten en ontdekkingsreizigers zich al snel diep bewust van hun eigen sterfelijkheid door ziekten als gele koorts, pokken en malaria. Dankzij een gunstig klimaat werden de bewoners van zuidelijker en gematigder streken, zoals Georgia, Louisiana en de Carolina’s, al snel geconfronteerd met een overweldigende realiteit, zoals blijkt uit dit citaat:
“Wie snel wil sterven, gaat naar Carolina.”
Net als de mensen in Louisiana en Georgia kende Zuid-Carolina, met name rond Charleston, aan het eind van de 18e en in de 19e eeuw zo’n hoog sterftecijfer dat minder dan 20% zijn 20e verjaardag haalde. De meeste mensen die stierven waren malaria of waren verzwakt na een malaria aanval. Het is bijna onvoorstelbaar dat zoveel vaders en moeders hun kinderen zo jong moeten begraven. Iedereen die zo’n verlies heeft meegemaakt, weet dat deze gebeurtenis je leven voorgoed verandert.
Een andere onthutsende reeks statistieken, alleen al in de vijftig jaar dat een groep, Engeland’s Society for the Propagation of Gospel in Foreign Parts, jonge mannen naar Zuid-Carolina stuurde – van de in totaal vijftig jonge mannen (één per jaar) overleefde slechts 43%, en velen namen binnen vijf jaar nadat ze voet op Zuid-Carolina-grond hadden gezet, ontslag vanwege een slechte gezondheid als gevolg van malaria. En het spreekt vanzelf dat het gebrek aan medische kennis over de oorzaken van malaria in die tijd en over de behandeling ervan, voor velen ook een grafsteen was. Het liet een groot deel van het Zuiden achter als een plek om te sterven in plaats van een plek om te leven. Misschien heeft geen grotere gemeenschap meer dan een eeuw geleden onder de verspreiding van malaria dan die in en rond South Carolina (met uitzondering van de bewoners van The Floridas en kust-Louisiana).
“Er sterven er meer aan de beoefenaar dan aan het natuurlijke verloop van de ziekte.” – Dr. William Douglass
In de koloniale tijd was de oorzaak van malaria onbekend, en als mensen iets niet weten waar ze bang voor zijn – verzinnen ze theorieën en verhalen over waarom hun dierbare van hen is heengegaan. Verschillende groepen mensen hadden verschillende namen voor malaria. Het werd ague genoemd; bilious fever, country fever, intermittent fever, remittent fever, tertian fever, en mal aira. De kolonisten geloofden dat de koorts, onder welke naam dan ook, werd veroorzaakt door de methaangassen die men kon zien opstijgen uit elk nabijgelegen moeras, vaak “dampen” of “miasma’s” genoemd, afkomstig van de verrotting van de vegetatie in de moerassen door rottende planten en dode dieren. De mensen geloofden letterlijk dat het kwam door slechte lucht die je op een of andere mysterieuze manier in je slaap overviel. Veel van de volksverhalen van Afrikaanse slaven en de Acadians in Louisiana, hadden centrale thema’s die verband hielden met volksmonsters van de moerassen, zoals de feux-folet van de Cajun folklore die op een of andere manier verbonden was met deze ziekte.
Daarnaast bleven sterfgevallen in het koloniale Amerika voortduren tot ver in de vroege jaren 1900 – toen kolonies staten werden, maar kwakzalverij, medische onwetendheid, slechte hygiëne, barbaarse medische remedies zoals blaarvorming, flebotomie, en zuivering speelden allemaal voortdurend een grote rol in de malaria ziekte cyclus. Er was echter een obscuur feit dat vaak wordt genegeerd als het over malaria gaat – en dat is de rol van de gewassen die de vroege kolonisten en het Amerikaanse platteland kozen te verbouwen en hoe dit bijdroeg aan het probleem. Met andere woorden: de landbouw, het gematigde klimaat en het natuurlijke terrein hebben allemaal een grote rol gespeeld bij de verspreiding van malaria. De vrouwelijke mug mag dan de ziekte hebben gedragen, maar we hebben haar onbewust uitgenodigd als huisgast toen onze vroege kolonisten besloten rijst en indigo te verbouwen.
Dit gold met name in de kuststreken van de Carolinas, Georgia en Louisiana, waar de verspreiding van malaria werd versneld door de rijst- en indigoteelt. Om beide gewassen op grote schaal te kunnen verbouwen voor commerciële waarde, waren de noodzakelijke irrigatie en poelen met stilstaand ondiep water belangrijk om van dergelijke plaatsen een virtuele kwekerij voor muggen te maken. Bovendien werden de Afrikaanse slaven die op de velden werkten de meest waarschijnlijke eerste slachtoffers van malaria dragende muggen. Op zijn beurt verspreidde een mug die een persoon met de malariaparasiet beet, de ziekte onder rijk en arm. De bloeddorstige mug discrimineert niet.
Er zijn talloze voorbeelden hiervan in de geschiedenis, één zo’n voorbeeld uit Carolina is dat van een tienjarige jongen, de enige zoon die zijn ouders ooit zouden krijgen. Zijn vader was gouverneur van Zuid-Carolina, zijn moeder de dochter van een voormalig vice-president van de VS, en toch kon geen enkele hoeveelheid geld hem beschermen tegen malaria. Aaron Burr Alston stierf aan een muggenbeet, ondanks het feit dat hij een familie had die rijk genoeg was om te slapen onder een “Paviljoen van Catgut Gauze”, de keuze van de rijken in termen van wat wij tegenwoordig muskietennetten noemen. Zoals ontelbare anderen van onfortuinlijke slachtoffers van malaria, zal de wereld nooit weten wat dit ene jongetje of zijn nakomelingen hadden kunnen bereiken – een gemeenschappelijke band tussen elk malaria-slachtoffer.
Het graf van Aaron Burr Alston die door malaria een ander verlies in de geschiedenis was. Zijn vader, Joseph Alston, is in hetzelfde graf begraven.
De broedplaatsen voor de vrouwelijke Anopheles-mug waren ook van nature vruchtbaar tussen grote onweersstormen en jaarlijkse orkanen. Drainage vooral rond zowel landbouw als steden waren een andere bijdrage aan het enorme probleem. Men rapporteerde dat de muggen zo dik waren dat ze soms een arm zwart konden maken en er werd melding gemaakt van de dood van vee door verstikking van de neusgaten. Hoewel malaria op zich niet dodelijk is voor het grote aantal mensen dat eraan bezweken is, verzwakt malaria wel de weerstand van de slachtoffers tegen andere ziekten waar ze normaal geen last van zouden hebben gehad. Bijwerkingen na malaria zijn: bloedarmoede, vermoeidheid, vatbaarheid voor infecties, longontsteking en een sterk verzwakt immuunsysteem. Eenmaal over de eerste malaria aanval heen, hadden de slachtoffers ook de kans om herhaaldelijk malaria aanvallen te krijgen en nooit echt volledig te herstellen.
Malaria aast ook op de weerlozen, zuigelingen, kleine kinderen, en ouderen waren allemaal groepen die hoge sterftecijfers hadden. Vrouwen die vaak malaria opliepen tijdens de zwangerschap waren ook vatbaar voor miskramen, vroegtijdige bevalling, en de dood. Het was de belangrijkste doodsoorzaak voor koloniale zuidelijke vrouwen. Er zouden in Amerika meer mensen aan sterven dan aan alle oorlogen die binnen onze grenzen werden uitgevochten, vooral tijdens de Oorlog van 1812 en de Burgeroorlog.
Nadat het duidelijk zou worden dat kinabast, vergelijkbaar met kinine, een effectieve remedie was, hadden de mensen van toen nog niet het vermogen om de ware oorzaak en drager van de ziekte te begrijpen. Anderen gaven de voorkeur aan alternatieve geneeswijzen en ondoeltreffende pogingen tot genezing, zoals St. Janskruid, mosterdpleisters, alsem en vingerhoedskruid. Preventiemethoden van die tijd waren het verbranden van tabak om de lucht te zuiveren, modderbaden, bloed laten vloeien en kwikpillen – allemaal even ondoeltreffend op zijn best. Zelfs netten rond bedden voor de gelukkigen die ze hadden, werden in de hoofden van de mensen niet in verband gebracht met het stoppen van malaria – slechts een manier om bijtende en jeukende insecten van zich af te houden terwijl ze sliepen.
Vast vooruit naar vandaag, waar malaria nog steeds een plaag is, maar niet langer een mysterie, behalve het raadsel waarom de mensheid de ziekte niet heeft uitgeroeid, nu we de oorzaak kennen. Hoeveel mensen zullen nog sterven door de beet van een mug? Zal de geschiedenis blijven veranderen als gevolg van malaria? Dit ene citaat zegt alles:
Er sterven meer mensen aan malaria dan aan welke specifieke vorm van kanker dan ook.” – Bill Gates