Acanthosis nigricans is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door fluweelachtige, papillomateuze, hyperkeratotische, donker gepigmenteerde huidlaesies die voorkomen in lichaamsplooien zoals de oksel en de hals. Bij obese patiënten is de aanwezigheid van acanthosis nigricans een indicator van insulineresistentie of diabetes mellitus.1 Kahn en collega’s identificeerden voor het eerst het verband tussen acanthosis nigricans en insulineresistentie in 1976.2 In 2000 stelde de American Diabetes Association acanthosis nigricans formeel vast als een indicator voor de ontwikkeling van diabetes.3
De theorie is dat acanthosis nigricans het gevolg is van factoren die de epidermale keratinocyt en dermale fibroblast proliferatie stimuleren. Hoge insulineconcentraties kunnen de keratinocyt- en fibroblastproliferatie stimuleren door een hoge affiniteit met insuline-achtige groeifactor-1 (IGF-1)-receptoren.4 Bovendien kunnen verhoogde IGF-1-niveaus bij obese patiënten bijdragen tot de keratinocyt- en fibroblastproliferatie.4
Acanthosis nigricans is vaak een incidentele bevinding bij het lichamelijk onderzoek, die zich presenteert als asymptomatische gebieden met een donkere, verdikte huid. Af en toe kunnen de laesies pruritisch worden. Acanthosis nigricans laesies worden gekarakteriseerd door symmetrische, donker gepigmenteerde, fluweelachtige plaques. Ze komen het meest voor in de huidplooien van de oksel, de hals en de liezen.5 Ook zijn vaak huidvlekken zichtbaar in de omliggende gebieden die door acanthosis nigricans zijn aangetast.5
Naast insulineresistentie en diabetes mellitus zijn er nog verschillende andere oorzaken van acanthosis nigricans. Schwartz beschreef negen typen acanthosis nigricans: obesitas-geassocieerd, syndromaal, acraal, unilateraal, gegeneraliseerd, familiair, medicijn-geïnduceerd, maligne en gemengd type.6 Acanthosis nigricans met obesitas is de meest voorkomende vorm van acanthosis nigricans en insulineresistentie is het vaakst aanwezig bij deze patiënten.
Aangezien de meerderheid van de gevallen van acanthosis nigricans het gevolg is van obesitas en insulineresistentie, moet de initiële workup een glycosylated hemoglobin level of glucosetolerantietest omvatten. Screening op insulineresistentie met een evaluatie van de plasma-insulinespiegel kan insulineresistentie opsporen bij jongere patiënten die nog geen abnormale geglycosyleerde hemoglobinespiegel hebben.7 De ziekte van Addison, hypothyreoïdie en aandoeningen van androgeenoverschot (ziekte van Cushing, polycysteuze ovariumziekte) zijn ook veel voorkomende oorzaken van acanthosis nigricans en de clinicus moet deze potentiële etiologieën in overweging nemen bij zijn workup.7 Gezien de mogelijke associatie met maligniteit in gevallen van acanthosis nigricans zonder een andere aanwijsbare oorzaak die zich presenteren bij patiënten van middelbare leeftijd en oudere patiënten met uitgebreide huidbevindingen, is een workup voor interne maligniteit geïndiceerd.8
Behandeling van acanthosis nigricans omvat het identificeren en corrigeren van het onderliggende ziekteproces. Correctie van hyperinsulinemie kan de ernst en omvang van acanthosis nigricans huidlaesies verminderen.9,10 Evenzo kan gewichtsreductie leiden tot verbetering of oplossing van acanthosis nigricans bij obese patiënten.9,10
Acanthosis nigricans is een goedaardige huidaandoening, maar het kan een belangrijke indicator zijn van systemische ziekte. Podotherapeuten moeten zich bewust zijn van de aanwijzing dat acanthosis nigricans huidlaesies bij obese patiënten vaak wijzen op onderliggende insulineresistentie of diabetes mellitus.
1. Schilling WHK, Crook MA. Cutaneous stigmata associated with insulin resistance and increased cardiovascular risk. Int J Dermatol. 2014;53:1062-9.
2. Kahn CR, Flier JS, Bar RS, Archer JA, Gorden P, Martin MM, Roth J. The syndromes of insulin resistance and acanthosis nigricans. Insuline-receptor stoornissen bij de mens. N Engl J Med. 1976; 205(14):739-745.
3. Sinha S, Schwartz RA. Juveniele acanthosis nigricans. J Am Acad Dermatol. 2007;57(3):502-8.
4. Higgins SP, Freemark M, Prose NS. Acanthosis nigricans: een praktische benadering van evaluatie en beheer. Dermatol Online J. 2008;14(9):2.
5. James WD, Berger TG, Elston DM. Andrew’s Diseases of the Skin: Clinical Dermatology, 11th Edition, Saunders Elsevier Publications, Canada, 2011; pp. 494-5.
6. Schwartz RA. Acanthosis nigricans. J Am Acad Dermatol. 1994;31:1-19.
7. Matsuoka LY, Wortsman J, Gavin JR, Goldman J. Spectrum of endocrine abnormalities associated with acanthosis nigricans. Am J Med. 1987;83(4):719-25.
8. Phiske MM. Een benadering van acanthosis nigricans. Indian Dermatol Online J. 2014;5(3):239-49.
9. Bellot-Rojas P, Posadas-Sanchez R, Caracas-Portilla N, Zamora-Gonzalez J, Cardoso-Saldaña G, Jurado-Santacruz F, et al. Vergelijking van metformine versus rosiglitazone bij patiënten met acanthosis nigricans: Een pilootstudie. J Drugs Dermatol. 2006;5(9):884–9.
10. Puri N. A study of pathogenesis of acanthosis nigricans and its clinical implications. Indian J Dermatol. 2011;56(6):678–83.