Een vulkaan in Alaska heeft ooit de klimaatverandering aangewakkerd, de hemel van de Middellandse Zee verduisterd, een hongersnood veroorzaakt en mogelijk de geschiedenis veranderd.
LONDEN, 1 juli 2020 – Opnieuw hebben geologen aangetoond dat klimaatverandering in verband kan worden gebracht met enkele van de meest dramatische momenten in de menselijke geschiedenis: de burgertwisten in de Romeinse Republiek die eindigden met de val van een Griekse dynastie in Egypte en de opkomst van het Romeinse Rijk.
De zomers vlak na de moord op Julius Caesar in 44 v. Chr. (vóór de christelijke jaartelling) behoorden tot de koudste op het noordelijk halfrond sinds duizenden jaren, en deze plotselinge langdurige koude kan in verband worden gebracht met verloren oogsten, hongersnood, het mislukken van de zo belangrijke Nijlvloed en de dood van de Romein Marcus Antonius en de laatste van de Ptolemaeïsche heersers van Egypte, Cleopatra.
De aanleiding voor die koude schaduw over het mediterrane toneel van de geschiedenis? De zomer- en herfsttemperaturen daalden tot wel 7°C onder normaal omdat aan de andere kant van het halfrond een vulkaan in Alaska in 43 v. Chr. tot uitbarsting kwam en kolossale hoeveelheden roet en sulfaten de stratosfeer in slingerde, waardoor de straling van de zon voor een groot deel van het volgende decennium werd gedimd.
En het bewijs? Afzettingen van vulkanische as in de ijskernen van het Noordpoolgebied die rechtstreeks in verband kunnen worden gebracht met een ooit rokende krater op de Aleoeten-eilanden die nu bekend staat als Okmok, volgens nieuw onderzoek in de Proceedings of the National Academy of Sciences.
De gemiddelde temperaturen daalden dramatisch. De zomerneerslag in Zuid-Europa steeg met 50% tot 120% boven normaal. De regenval in de herfst verviervoudigde.
“Het is fascinerend om te zien dat een vulkaan aan de andere kant van de aarde heeft bijgedragen aan de ondergang van de Egyptenaren en de opkomst van het Romeinse Rijk.”
De rest is geschiedenis: letterlijk. Romeinse en Chinese kronieken uit die tijd vermelden wat wetenschappers “ongewone atmosferische verschijnselen” en “wijdverspreide hongersnood” noemen.
Minder direct vertellen registraties van loodvervuiling, die bewaard zijn gebleven in de jaarlijkse ijslagen op Groenland, een verhaal van economische neergang, weerspiegeld in wat de vermindering zou kunnen zijn van de winning en het smelten van lood en zilver tijdens de laatste jaren van de Romeinse Republiek.
En het effect op het klimaat van het halfrond werd ook vastgelegd in het jaarlijkse debiet en de jaarlijkse overstroming van de rivier de Nijl, een regelmatige inundatie die de graanoogst van de Nijlvallei verrijkte en brood leverde voor Rome en zijn zustersteden.
Het onderzoek werd geleid door Joe McConnell van het US Desert Research Institute in Nevada. “Om te ontdekken dat een vulkaan aan de andere kant van de aarde tot uitbarsting kwam en effectief bijdroeg aan de ondergang van de Romeinen en de Egyptenaren en de opkomst van het Romeinse Rijk is fascinerend,” zei hij. “Het laat zeker zien hoe onderling verbonden de wereld was, zelfs 2000 jaar geleden.”
En een van zijn co-auteurs, Joseph Manning van Yale University, zei: “We weten dat de rivier de Nijl in 43 v. Chr. en 42 v. Chr. niet overstroomde – en nu weten we waarom. De vulkaanuitbarsting had grote invloed op het stroomgebied van de Nijl.”
De rol van het klimaat
Dat massale migratie, conflicten en de ineenstorting van eens stabiele regimes in verband kunnen worden gebracht met klimaatverandering is geen nieuws: onderzoekers hebben herhaaldelijk ontdekt dat droogte, koude en mislukte oogsten in verband kunnen worden gebracht met de ineenstorting van oude rijken in het Midden-Oosten en in het Middellandse-Zeegebied in de Bronstijd.
Nog geen 1500 jaar geleden zijn vulkaanuitbarstingen getimed met de hongersnood, de pest van Justinianus, en andere onlusten in het Byzantijnse rijk. Professor Manning had reeds een mislukking van de Nijlvloed in verband gebracht met de ineenstorting van de Ptolemaeïsche dynastie in Egypte.
Noch van de vulkaanuitbarsting noch van de daaruit voortvloeiende klimaatverstoring kan worden gezegd dat zij de machtsstrijd in de oudheid hebben “veroorzaakt”. Maar een achtergrond van instabiliteit, honger en hongersnood kan in verband worden gebracht met conflicten, en het klimaat wordt nu gezien als een onlosmakelijke factor. Koude, zware regen in het verkeerde seizoen kan elke oogst ruïneren.
“In het Middellandse-Zeegebied hebben deze natte en extreem koude omstandigheden tijdens de voor de landbouw belangrijke seizoenen van de lente tot de herfst waarschijnlijk de opbrengst van de oogsten verminderd en de bevoorradingsproblemen tijdens de voortdurende politieke omwentelingen van die periode verergerd,” aldus Andrew Wilson van de Universiteit van Oxford, een andere auteur.