Door Roman Krznaric*
Wat is liefde? In alle eerlijkheid is er niet één antwoord op deze vraag en dit is waarom de oude Grieken zes verschillende woorden hadden om liefde te beschrijven. Als je ze kent, kan dat je leven veranderen.
Op zoek naar een tegengif voor de nadruk die onze moderne cultuur legt op romantische liefde? Misschien kunnen we leren van de verschillende vormen van emotionele gehechtheid gewaardeerd door de oude Grieken.
De koffiecultuur van vandaag heeft een ongelooflijk verfijnde woordenschat. Wil je een cappuccino, een espresso, een magere latte, of misschien een ijskoude karamel macchiato?
De oude Grieken waren net zo geraffineerd in de manier waarop ze over liefde spraken, en herkenden zes verschillende variëteiten van deze belangrijkste menselijke emotie. Zij zouden geschokt zijn geweest door onze ruwheid om één woord te gebruiken voor zowel het fluisteren van “Ik hou van jou” tijdens een maaltijd bij kaarslicht als om terloops een e-mail te ondertekenen met de woorden “heel veel liefs”.
Wat waren dan de zes soorten liefde die de oude Grieken kenden? En hoe kunnen ze ons inspireren om verder te gaan dan onze huidige verslaving aan romantische liefde, waardoor 94 procent van de jonge mensen hoopt – en vaak faalt – om een unieke zielsverwant te vinden die aan al hun emotionele behoeften kan voldoen?
1. Eros, of seksuele passie
De eerste vorm van liefde was eros, genoemd naar de Griekse god van de vruchtbaarheid, en het vertegenwoordigde het idee van seksuele passie en verlangen. Maar de Grieken beschouwden het niet altijd als iets positiefs, zoals wij vandaag de dag doen. In feite werd eros gezien als een gevaarlijke, vurige en irrationele vorm van liefde die bezit van je kon nemen – een houding die werd gedeeld door veel latere spirituele denkers, zoals de christelijke schrijver C.S. Lewis.
Eros hield een verlies van controle in dat de Grieken beangstigde. Wat vreemd is, want controle verliezen is precies wat veel mensen nu zoeken in een relatie. Hopen we niet allemaal “smoorverliefd” te worden?
2. Philia, of diepe vriendschap
De tweede vorm van liefde was philia of vriendschap, waaraan de Grieken veel meer waarde hechtten dan aan de basale seksualiteit van eros. Philia betrof de diepe kameraadschappelijke vriendschap die zich ontwikkelde tussen wapenbroeders die zij aan zij op het slagveld hadden gestreden.
Het ging om het tonen van loyaliteit aan je vrienden, bereid zijn je voor hen op te offeren, en ook om het delen van je emoties met hen. (Een andere vorm van philia, soms storge genoemd, belichaamde de liefde tussen ouders en hun kinderen.)
We kunnen ons allemaal afvragen hoeveel van deze kameraadschappelijke philia we in ons leven hebben. Het is een belangrijke vraag in een tijd waarin we proberen “vrienden” te verzamelen op Facebook of “volgers” op Twitter – prestaties die nauwelijks indruk zouden hebben gemaakt op de Grieken.
3. Agape, of liefde voor iedereen
De vierde liefde, en misschien wel de meest radicale, was agape, of onbaatzuchtige liefde. Dit was een liefde die je naar alle mensen uitstrekte, of het nu familieleden waren of verre vreemden. Agape werd later in het Latijn vertaald als “caritas”, wat de oorsprong is van ons woord “naastenliefde.”
C.S. Lewis noemde het “geschenkliefde”, de hoogste vorm van christelijke liefde. Maar het komt ook voor in andere religieuze tradities, zoals het idee van mettā of “universele liefdevolle vriendelijkheid” in het Theravāda-boeddhisme.
Er zijn steeds meer aanwijzingen dat agape in veel landen gevaarlijk aan het afnemen is. Het niveau van empathie in de VS is de afgelopen 40 jaar sterk gedaald, met de sterkste daling in het afgelopen decennium. Ik geloof dat we dringend ons vermogen om ons om vreemden te bekommeren weer nieuw leven moeten inblazen.
4. Pragma, of langdurige liefde
Een andere Griekse liefde was de volwassen liefde die bekend staat als pragma. Dit was de diepe verstandhouding die zich ontwikkelde tussen langgetrouwde paren.
Pragma ging over het sluiten van compromissen om de relatie in de loop van de tijd te laten werken, en het tonen van geduld en tolerantie.
De psychoanalyticus Erich Fromm zei dat we te veel energie besteden aan “verliefd worden” en meer moeten leren hoe we “in de liefde kunnen staan”. Pragma gaat juist over in de liefde staan – een inspanning doen om liefde te geven in plaats van het alleen maar te ontvangen. Nu ongeveer een derde van de eerste huwelijken in de VS in de eerste tien jaar eindigt in echtscheiding of scheiding, zouden de Grieken zeker denken dat we een serieuze dosis pragma in onze relaties moeten inbrengen.
5. Philautia, of liefde voor het zelf
De zesde variant van liefde van de Grieken was philautia of eigenliefde. En de slimme Grieken beseften dat er twee soorten waren. De ene was een ongezonde variëteit die geassocieerd werd met narcisme, waarbij je geobsedeerd raakte door jezelf en gericht was op persoonlijke roem en fortuin. Maar een veel gezondere versie van filautie versterkt je bredere vermogen om lief te hebben.
Het idee was dat als je van jezelf houdt en je veilig voelt in jezelf, je genoeg liefde zult hebben om anderen te geven (zoals wordt weerspiegeld in het boeddhistisch geïnspireerde concept van “zelfmededogen”). Of, zoals Aristoteles het uitdrukte: “Alle vriendelijke gevoelens voor anderen zijn een uitbreiding van iemands gevoelens voor zichzelf.”
6. Speelse liefde (Ludus)
Dit was het idee van de Grieken over speelse liefde, dat verwees naar de genegenheid tussen kinderen of jonge geliefden. We hebben er allemaal wel eens van geproefd in het flirten en plagen in de beginfase van een relatie. Maar we beleven onze Ludus (zoals de Latijnen het noemen) ook wanneer we in een bar zitten te kletsen en te lachen met vrienden, of wanneer we uit dansen gaan.
Dansen met vreemden kan de ultieme ludieke activiteit zijn, bijna een speels substituut voor sex zelf. Sociale normen kunnen frons op dit soort volwassen frivoliteit, maar een beetje meer ludus misschien net wat we nodig hebben om pit te geven aan ons liefdesleven.
De oude Grieken vonden diverse soorten liefde in relaties met een breed scala van mensen – vrienden, familie, echtgenoten, vreemden, en zelfs zichzelf. Dit staat in contrast met onze typische focus op een enkele romantische relatie, waarin we hopen alle verschillende liefdes te vinden die we zouden kunnen ervaren verpakt in een enkele persoon of zielsverwant.
De boodschap van de Grieken is het koesteren van de verschillende variëteiten van liefde en het aanboren van de vele bronnen. Zoek niet alleen eros, maar cultiveer philia door meer tijd door te brengen met oude vrienden, of ontwikkel ludus door de hele nacht te dansen.
Daarnaast moeten we onze obsessie met perfectie laten varen. Verwacht niet van je partner dat hij je alle variaties van liefde biedt, de hele tijd. Dit kan er gemakkelijk toe leiden dat je een partner aan de kant schuift die niet aan je verlangens voldoet. Erken dat een relatie kan beginnen met veel eros en ludus, dan evolueren naar het belichamen van meer pragma of agape.
Het diverse Griekse begrip van soorten mens van liefde kan ook troost bieden. Door de tijd te nemen om in kaart te brengen in hoeverre alle zes de liefdes in je leven aanwezig zijn, ontdek je misschien dat je veel meer liefde hebt dan je je ooit had voorgesteld – zelfs als je de afwezigheid van een fysieke minnaar voelt.
Het wordt tijd dat we de zes variëteiten van de Griekse liefde opnieuw introduceren in onze dagelijkse manier van spreken en denken. Als zelfs de kunst van koffie een eigen verfijnd vocabulaire verdient, waarom dan niet de kunst van de liefde?
*Roman Krznaric is een Australisch cultureel denker. Dit artikel is gebaseerd op zijn boek “Hoe moeten we leven? Grote ideeën uit het verleden voor het dagelijks leven.” Zijn website is te vinden op: romankrznaric.com