Over Waarheid en Liegen in Niet-Morele Zin van Nietzsche

Inleiding

Ik zal Nietszsches belangrijke essay Over Waarheid en Liegen in Niet-Morele Zin schetsen, het situeren in de context van zijn werk en enkele vragen opwerpen.

Over Waarheid en Liegen in Niet-Morele Zin: Bedrog

bedrog en leugenachtigheid zijn alomtegenwoordig en noodzakelijk in het menselijk bestaan

Aanwijzingen: ijdelheid, dromen, vleierij, oppervlakkigheid van de waarneming, ondraaglijke onbeduidendheid van de mensheid, ‘doel’ van het intellect is niet waarheid maar behoud, misleiding bewaart die menselijke dieren die geen hoektanden hebben, aangename onwetendheid over de onaangename werking van onze ingewanden.

p. 142: “Wee de noodlottige nieuwsgierigheid, mocht zij er ooit in slagen” te ontdekken dat zij “berust op de meedogenloze, de hebzuchtige, de onverzadigbare, de moordzuchtige”

– Een Darwinistisch inzicht gecombineerd met de Wil tot Macht. Nietzsche besteedt veel tijd aan het aanvallen van Darwin, maar zijn begrip van diens positie is slecht genoeg om te kunnen beweren dat Nietzsche in feite veel sympathie heeft voor Darwins werkelijke positie. Zo meent Nietzsche dat Darwin van mening is dat superioriteit in de strijd het wint van bijvoorbeeld subtiliteit, misleiding, hetgeen verre van waar is. Hoe dan ook, Nietzsche valt het meest woest aan waar hij zich het meest bij betrokken voelt. Nietzsche’s punt hier is dat we onwetend moeten zijn – onszelf voorliegen – over de plaats van de mensheid op in zekere zin het hoogtepunt van de evolutie, wat betekent de gevaarlijkste en dodelijkste plaats. We eten andere dieren omdat we dat kunnen.

Over Waarheid en Liegen in een Niet-Morele Sense: The Benefits Of Error

Er kan overlevingswaarde zitten in fouten. (Dat is inderdaad zo, zie McKay en Dennett over The Evolution of Misbelief, waar ze veel voorbeelden geven. Universiteitsstudenten die een vals positief beeld hebben van hun eigen kunnen, presteren beter in examens. Patiënten ‘in ontkenning’ van de ernst van hun aandoening doen het beter dan degenen die het accepteren). Omgekeerd kunnen sommige waarheden schadelijk zijn. Zie: Zijn er bruikbare fouten?

p. 143: De leugenaar “maakt misbruik van de gevestigde conventies door willekeurig de namen der dingen te verwisselen of zelfs om te keren.” Er zijn hier veel voorlopers van latere grote thema’s van Nietzsche. We hebben de herwaardering van alle waarden die Nietzsche aanprijst als een belangrijke eigenschap van de Übermensch van Zarathustra. Dit is noodzakelijk zodra de gevolgen van de dood van god worden ingezien. We hebben ook de Slavenopstand in de moraal die in de Genealogie van de Moraal (GM) wordt geschetst. Dit verwisselde goed en kwaad en maakte de mensheid ziek. De middelmatige moraal van de kudde die in Voorbij Goed en Kwaad wordt veroordeeld, wordt mogelijk.

NB – de noodzaak en alomtegenwoordigheid van liegen maakt het niet-moreel.

Truth Is Scarce

We bezitten veel minder waarheid dan we denken

Nietzsche over het geheugen: vergeetachtigheid is de krachtige werkzame kracht; een sterk geheugen is verwant aan een verlammende indigestie. We moeten veel vergeten om te overleven, b.v. de gevolgen van onze daden moeten vergeten worden om verlamming te voorkomen (GM).

Er kunnen analytische waarheden zijn, maar die zijn nutteloos. Het is bijvoorbeeld nutteloos om een naam (kameel) te verzinnen voor zoogdieren die in de woestijn leven en dan te zeggen dat het analytisch is dat kamelen zoogdieren zijn. (Dit is Nietzsche’s voorbeeld verderop in de tekst.) Hier is geen vooruitgang geboekt.

p. 144: Elke verdere waarheid is zeer onzeker. Namen zijn metaforen. Het kennen van de term “boom” geeft ons geen waarheden over bomen. We kunnen niet tot het ding-in-zichzelf komen (Kant). Dit betekent het einde van wetenschap en filosofie (!)

https://plato.stanford.edu/entries/kant-transcendental-idealism/

We hebben veel vergeetachtigheid nodig om dingen zelfs maar te kunnen benoemen. We moeten de verschillen tussen alle bladeren vergeten, zelfs om ze allemaal dezelfde naam te geven. Het eerste blad is een metafoor voor alle andere. Veel waarheid wordt door deze methode noodgedwongen overboord gegooid. Begrippen komen voort uit woorden die zo gevormd zijn en zijn daarom verraderlijk.

Over waarheid en liegen in niet-morele zin: eerlijkheid

Het is interessant dat Nietzsche’s voorbeeld hier in de arena van persoonlijke eigenschappen eerlijkheid is, want dat is er een die eerst empirisch is onderzocht en waarvan is aangetoond dat hij niet bestaat. (Schoolkinderen die spieken bij examens hebben niet meer kans om het lunchgeld te stelen). Evenzo toont het Princeton seminary experiment aan dat mededogen geen karaktereigenschap is. De situatie stuurt ons gedrag veel meer. Nietzsche heeft hier een zeer vooruitziend psychologisch inzicht in wat psychologen nu de Fundamental Attribution Error noemen: The Psychology of Successful Trading.

Zeker, er zijn aanzienlijke problemen voor de Deugdethiek als er geen karakter te verbeteren valt. NB2 – Sartre en het existentialisme. De doener is een fictie. We voegen de doener toe aan de daad.

Qualitas occulta = virtus dormitiva

Truth Is Not What We Think It Is

De waarheid die we hebben is niet zoals we denken dat ze is

p. 146: Waarheid is “een beweeglijk leger van metaforen, metonymieën, antropomorfismen” d.w.z. het is wat wij willen dat het is en heeft weinig verband met iets fundamentelers. Onze waarheid is een functie van wie we zijn. Ze hoeft niet eens constant te blijven. (Hoe zouden we kunnen weten of het wel of niet zo was? Vgl. het probleem over `de snelheid van de tijd’ – gaat die met een seconde per seconde voorbij…?)

Waarheden lijken solide, alleen omdat ze al een tijd bestaan.

De maatschappij produceert een morele impuls om niet te liegen. Maar Nietzsche veracht de bestaande moraal en de bestaande maatschappij. Dus hij is dan weer niet onder de indruk van de waarheid. De maatschappij maakt een rangorde mogelijk, die Nietzsche hier denigreert. Dat is misschien een raadsel, want elders is hij voorstander van rangordening. Hij moet dus bedoelen dat dit de verkeerde ordening is. Een maatschappij die geordend is op waarheidsvinding zou, zo kunnen we veronderstellen, de Priesters en de Slaven kunnen laten gedijen. Dit is Nietzsches diagnose van de corruptie en verloedering van de moderne maatschappij.

Perspectivisme beschrijft de feitelijke toestand der dingen

Perspectivisme is waar*

p. 148: “De vraag welke van deze twee percepties van de wereld de meest juiste is, is volstrekt zinloos, omdat dit zou vereisen dat ze worden afgemeten aan het criterium van het juiste perspectief.”

Perspectivisme is Nietzsches belangrijke leer, ontwikkeld in GM, dat er alleen waarheid is vanuit een perspectief – en ook dat het sterkste individu of het meest doordringende intellect meerdere perspectieven op hetzelfde onderwerp of idee tegelijk kan onderhouden. Dit is niet alleen waar wanneer die perspectieven elkaar ook nog eens tegenspreken, het is vooral dan waar!

“Het zijn onze behoeften die de wereld interpreteren; onze drijfveren en hun Voor en Tegen”

Dit voegt aan het Perspectivisme het idee toe dat de verschillende perspectieven worden bevoordeeld door individuele drijfveren die we hebben.

Elke drift is een soort lust om te heersen; elke drift heeft zijn perspectief dat hij alle andere driften zou willen dwingen als norm te aanvaarden.

De wil tot macht, §481 (1883-1888)”

Social Model Of The Mind

Dit is Nietzsche’s sociale model van het intellect als een verzameling concurrerende driften. Het zelf is een illusie. Het is een parlement. In dit model, is het zelf een gebroken, gepolariseerd en tendentieus congres. Elk element heeft zijn eigen waarheden. Voor Nietzsche is het sterke of waardevolle zelf een parlement waarin alle leden/drijfveren tegelijk kunnen worden gehoord. Geen van hen wordt het zwijgen opgelegd door een overheersende spreker. Allen bewegen zich naar expressie.

Perspectivisme is “het tegengif voor waarheid.” Dit is een gevolg van het belangrijkste GM III idee: er is geen god’s eye perspectief van absolute waarheid, net zoals er geen god is. Perspectivisme is echter geen relativisme omdat er nog steeds een rangordening van perspectieven is. Dit betekent dat Nietzsche in feite geen nihilist is, ondanks veelvuldige beweringen van het tegendeel.

*Wat betekent “waar”? Nietzsche heeft juist uitvoerig betoogd dat er niets is dat waar is zoals wij denken dat het is. Hij zegt niet echt “perspectivisme is waar” om die reden. Hij moet dus iets bedoelen als “perspectivisme is waardevol” of nuttig. Dat leidt natuurlijk tot verdere vragen, zoals “wat zijn de nadelen van Perspectivisme?” en “Hoe kunnen we bewijzen dat Perspectivisme waar is?”

Taal Is Poëzie

Wat wij waarheid noemen is slechts een correlatie van betekenissen bij alle mensen.

p. 149: Een eeuwig herhaalde droom “zou volledig als werkelijkheid worden gevoeld en beoordeeld”

Dit is een zeer vroege verwijzing naar de belangrijke Leer van de Eeuwige Herhaling. Die leer verschijnt voor het eerst in ondubbelzinnige vorm in De vrolijke wetenschap (Die fröhliche Wissenschaft, 1882.) Dit essay van Nietzsche, “Over waarheid en leugen in niet-morele zin”, dateert van 1873, dus het zou een nieuw resultaat zijn om aan te tonen dat hij de leer op dat moment al had genoemd. We moeten niet vergeten dat al Nietzsche’s (gepubliceerde) geschriften zich afspelen in een periode van minder dan 20 jaar. De Geboorte van de Tragedie werd gepubliceerd in 1872 en Nietszche wordt krankzinnig in 1889. Het Duits is hier “wie ein Traum, ewig wiederholt”; vgl. De Leer in het Duits: “Die Ewige Wiederkunft des Gleichen.”

De wil tot waarheid is eigenlijk een drang tot het vormen van metaforen.

Wetenschap is schijn zoals taal vervorming was.

Zie ook:

Nietzsche over `Wat ik de ouden schuldig ben’: Samenvatting

#Proust: An Argument For #SimulationTheory

Nietzsche’s Account Of Truth

Does Nietzsche Favorit Master Morality Over Slave Morality?