Toen de gekozen Amerikaanse president Joe Biden en vice-vicepresident Kamala Harris zaterdagavond lokale tijd hun overwinningstoespraken hielden, bleek uit de telling van de stemmen van het kiescollege dat ze de beslissende drempel van 270 stemmen hadden overschreden, waardoor ze in januari in het Witte Huis komen.
De traditie schrijft voor dat de verliezende kandidaat ook een eigen toespraak houdt om zijn nederlaag toe te geven. Maar hun overwonnen tegenstander, Donald Trump, heeft dat niet gedaan.
We kunnen Trump niet van een afstand psychoanalyseren, hoewel ik er zeker van ben dat velen van ons het hebben geprobeerd. We kunnen echter psychologische theorieën en modellen toepassen om de ontkenning van de nederlaag te begrijpen. Mijn onderzoeksgebied – de persoonlijkheidspsychologie – kan hier bijzonder nuttig blijken.
De terughoudendheid om een nederlaag toe te geven, zelfs als de strijd hopeloos verloren is, is een verrassend weinig bestudeerd fenomeen. Maar er is wat onderzoek dat kan helpen inzicht te geven in waarom sommige mensen, met name degenen die een eigenschap vertonen die “grandioos narcisme” wordt genoemd, moeite kunnen hebben om verliezen te accepteren. Simpel gezegd, deze mensen kunnen niet accepteren, of zelfs maar begrijpen, dat ze niet hebben gewonnen.
Andere psychologische theorieën, zoals cognitieve dissonantie (het resultaat van de discrepantie tussen wat we geloven en wat er gebeurt) kunnen ook helpen verklaren waarom we onze overtuigingen herhalen in het licht van overweldigend tegenstrijdig bewijs.
Als je denkt dat je beter bent dan iedereen, wat zou verliezen dan betekenen?
Persoonlijke eigenschappen kunnen inzichtelijk maken waarom iemand niet bereid is om een nederlaag te accepteren.
Narcisme is zo’n eigenschap. Er zijn aanwijzingen dat er twee hoofdvormen van narcisme zijn: grandioos narcisme en kwetsbaar narcisme.
In dit artikel zullen we ons richten op grandioos narcisme, omdat kenmerken van deze eigenschap het meest relevant lijken voor de latere ontkenning van een nederlaag. Mensen die kenmerken van grandioos narcisme vertonen, vertonen waarschijnlijk grandiositeit, agressie en dominantie over anderen. Volgens onderzoekers van de Pennsylvania State University, gepubliceerd in het Journal of Personality Disorders, is dit type narcisme geassocieerd met:
… openlijke zelfversterking, ontkenning van zwakheden, intimiderende aanspraken … en devaluatie van mensen die het gevoel van eigenwaarde bedreigen.
De grandioze narcist is competitief, dominant en heeft een opgeblazen positief zelfbeeld van de eigen vaardigheden, bekwaamheden en eigenschappen. Bovendien hebben grandioze narcisten de neiging om een hoger gevoel van eigenwaarde en opgeblazen eigenwaarde te hebben.
Voor de grandioze narcist kan een nederlaag deze opgeblazen eigenwaarde in gevaar brengen. Volgens onderzoekers uit Israël vinden deze mensen tegenslagen in hun prestaties bijzonder bedreigend, omdat deze tegenslagen kunnen wijzen op een “falen om de concurrentie bij te houden”.
In plaats van persoonlijke verantwoordelijkheid voor falen en nederlaag te accepteren, externaliseren deze individuen de schuld, waarbij ze persoonlijke tegenslagen en mislukkingen toeschrijven aan de tekortkomingen van anderen. Zij erkennen niet, of kunnen zelfs niet, dat de mislukking hun eigen schuld zou kunnen zijn.
Gebaseerd op het profiel van de grandioze narcist, kan het onvermogen om een nederlaag te accepteren het best worden gekarakteriseerd door een poging om het grandioze positieve zelfbeeld te beschermen. Hun dominantie, ontkenning van zwakheden, en de neiging om anderen te devalueren resulteert in een gebrek aan begrip dat het zelfs voor hen mogelijk is om te verliezen.
Waarom blijven sommige mensen volharden ondanks bewijs van het tegendeel?
In de jaren ’50 publiceerde de bekende psycholoog Leon Festinger When Prophecy Fails, waarin hij de acties documenteerde van een sekte genaamd The Seekers die geloofden in een op handen zijnde apocalyps op een vastgestelde datum.
Nadat de apocalyps niet plaatsvond, stelden The Seekers hun geloof niet ter discussie. In plaats daarvan gaven ze alternatieve verklaringen. Om deze versterkte ontkenning in het aangezicht van bewijs te verklaren, stelde Festinger cognitieve dissonantie voor.
Cognitieve dissonantie treedt op wanneer wij gebeurtenissen tegenkomen die inconsistent zijn met onze attitudes, overtuigingen en gedrag. Deze dissonantie is ongemakkelijk omdat het uitdaagt wat wij geloven waar te zijn. Om dit ongemak te verminderen, gaan we over tot strategieën zoals het negeren van nieuw bewijs en het rechtvaardigen van ons gedrag.
Hier volgt een voorbeeld van dissonantie en reductiestrategieën.
Louise gelooft dat ze een uitstekend schaakspeler is. Louise nodigt een nieuwe vriendin, die nauwelijks heeft geschaakt, uit om met haar een partijtje schaak te spelen. In plaats van de gemakkelijke overwinning die Louise dacht dat het zou kunnen zijn, speelt haar nieuwe vriend een zeer uitdagende partij en Louise eindigt met verlies. Dit verlies is bewijs dat Louise’s overtuiging tegenspreekt dat zij een uitstekende schaakster is. Maar om deze overtuiging niet in twijfel te trekken, zegt Louise tegen zichzelf dat het beginnersgeluk was, en dat ze gewoon een slechte dag had.
Sommige onderzoekers denken dat het ervaren van dissonantie een adaptief doel heeft, omdat onze strategieën om dissonantie te overwinnen ons helpen door een onzekere wereld te navigeren en leed te verminderen.
Hoewel, de strategieën die we gebruiken om dissonantie te verminderen kunnen ons ook onverzettelijk maken in onze overtuigingen. Voortdurende rigide acceptatie van onze overtuigingen kan ervoor zorgen dat we niet in staat zijn om uitkomsten te accepteren, zelfs niet als er vernietigend bewijsmateriaal voorhanden is.
Laten we eens kijken hoe grandioos narcisme zou kunnen samengaan met cognitieve dissonantie in het gezicht van een nederlaag.
De grandioze narcist heeft een opgeblazen positief zelfbeeld. Wanneer gepresenteerd met tegengesteld bewijs, zoals nederlaag of mislukking, de grandioze narcist is waarschijnlijk cognitieve dissonantie te ervaren. In een poging om het ongemak van deze dissonantie te verminderen, heroriënteert en externaliseert de grandioze narcist de schuld. Deze strategie om dissonantie te verminderen zorgt ervoor dat het zelfbeeld van de grandioze narcist intact blijft.
Ten slotte zou het zich niet verontschuldigen voor zijn gedrag ook een dissonantiestrategie kunnen zijn. Een studie door onderzoekers in Australië vond dat het weigeren om zich te verontschuldigen nadat men iets verkeerds had gedaan, de dader in staat stelde om zijn gevoel van eigenwaarde intact te houden.
Het is misschien veilig om te zeggen dat, als Donald Trump’s ontkenning van het verkiezingsverlies een product is van grandioos narcisme en dissonantie, je niet je adem hoeft in te houden voor een verontschuldiging, laat staan een gracieuze concessietoespraak.