Hoewel mensen en leguanen op het eerste gezicht niet veel gemeen hebben, hebben we toch één ding gemeen: we niezen, iets wat andere dieren zoals honden en katten ook doen. Maar mensen zijn uniek in ons complexe niesritueel. Niet alleen begeleiden wij het met luide onomatopeeën, die van taal tot taal verschillen en bij dove mensen ontbreken, maar wij beantwoorden het met een beleefde, typisch religieuze formule, van het Engelse “God bless you” tot het Spaanse “Jesús”.
En niezen heeft een lange culturele geschiedenis, die teruggaat tot de dagen dat er bijgeloof en mystieke betekenissen, zoals goede voortekenen, aan werden toegeschreven. Vandaag weten we dat niezen niets meer is dan een merkwaardige fysiologische reactie, een heftige reflex om lucht te verdrijven met behulp van een groot aantal spieren. In het meest algemene geval wordt niezen veroorzaakt door prikkeling van het neusslijmvlies door fysische agentia, zoals vreemde voorwerpen, of chemische agentia, zoals irriterende stoffen. Dit bericht van irritatie, dat wordt geactiveerd door het vrijkomen van histamine, wordt opgepikt door de trigeminuszenuwuiteinden en doorgegeven aan het medulla oblongata, het controlecentrum voor niezen, dat zich tussen de hersenen en het ruggenmerg bevindt.
Van het medulla oblongata wordt het niesbevel doorgegeven aan verschillende systemen in het gezicht, de keel en de borstkas. Onze ogen sluiten zich, we ademen diep in, het strotklepje sluit zich, de druk in de longen neemt toe, en tenslotte opent het strotklepje zich en er is die onstuimige uitdrijving van lucht, die een uitweg vindt via de neus en de mond; de oorspronkelijke oorzaak wegvoerend, zo luidt de theorie, die de aanleiding vormde voor het niezen.
Wolk van duizenden druppeltjes
Het eindresultaat is een wolk van duizenden minuscule druppeltjes waarvan de uitdrijving slechts 150 milliseconden duurt en waarvan de grofste fractie op een paar meter afstand valt, maar waarvan de kleinste deeltjes zich tot acht meter door een hele kamer kunnen verplaatsen. Omdat een nies pathogene microben kan bevatten, wordt aanbevolen de nies in te dammen met een zakdoek of onderarm, niet met de hand, om te voorkomen dat de infectie zich verspreidt.
De kracht van het niezen is zo groot dat er gevallen zijn gemeld van schade aan het lichaam, waaronder het scheuren van de aorta, en één patiënt stootte zelfs een tandheelkundig implantaat uit via haar neus. Anderzijds is er geen enkel bewijs dat iemand ooit zijn oogballen uit zijn oogkassen heeft laten lopen door met open ogen te niezen, volgens een populaire mythe. Het is waar dat wij automatisch onze ogen sluiten wanneer wij niezen, maar dit is te wijten aan de kruisverbinding tussen de zenuwen die het knipperen regelen en die welke betrokken zijn bij het niezen.
Neus-oogverbinding
De zenuwverbinding tussen neus en oog is de bron van een ander uniek verschijnsel: niezen bij het kijken naar een helder licht, zoals de zon. Wetenschappers noemen het de fototische niesreflex, maar ze gebruiken ook een humoristisch acroniem: ACHOO, wat ruwweg staat voor Autosomaal dominant Compelling Helio-Ophthalmic Outburst syndrome.
ACHOO wordt vaak gezegd dat het voorkomt bij maximaal 35 procent van de bevolking, maar een nieuwe studie in Duitsland verhoogt het percentage tot 57 procent. Oogarts Alberto Parafita, van het Complejo Hospitalario de Pontevedra in Spanje, vertelt OpenMind dat ACHOO een genetische eigenschap is die wordt overgedragen in een “autosomaal dominant overervingspatroon met gedeeltelijke penetrantie”. Dat wil zeggen dat de eigenschap niet tot uiting komt bij alle kinderen die ze van hun ouders erven. “
Parafita is co-auteur van een recente studie, geleid door oogarts Carlos Sevillano, die de structuur van het oog bestudeerde bij mensen met ACHOO, op zoek naar een anatomische eigenschap die in verband zou kunnen worden gebracht met deze reflex. De onderzoekers ontdekten dat bij 67% van de onderzochte personen de hoornvlieszenuwen meer dan gemiddeld aanwezig waren; “dat wil zeggen, meer zichtbaar bij het gebruikelijke oftalmologische onderzoek,” zegt Parafita. Hoewel dit een interessante aanwijzing is, zijn de onderzoekers voorzichtig: “er kan een verband zijn, hoewel we niet kunnen zeggen dat het goed is vastgesteld,” concludeert de oogarts.
Niezen na orgasme
Er zijn andere, nog vreemdere gevallen gedocumenteerd in de medische literatuur: sommige mensen niezen wanneer ze een volle maag hebben, of na een orgasme, of zelfs bij eenvoudige seksuele opwinding. Kortom, er is nog veel dat we niet weten over deze reflex. “Hoewel niezen een beschermende reflexreactie is, weten we er verder weinig over,” aldus een in 2009 gepubliceerd overzicht.
Sommigen plaatsen zelfs vraagtekens bij de veronderstelde functie ervan, namelijk het met geweld uitdrijven van het middel dat de prikkeling van de neus veroorzaakt. In 2012 besloot emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Sydney (Australië) en neurowetenschapper William Burke te testen wat iedereen als vanzelfsprekend beschouwde zonder het te hebben bewezen: of niezen in staat was om de oorzaak ervan uit de neus te slepen. En verrassend genoeg toonden de experimenten aan dat noch de opgewekte druk, noch het uitstoten van lucht door de neus voldoende was om deze missie te volbrengen.
In zijn studie, gepubliceerd in het tijdschrift Medical Hypotheses, stelde Burke een alternatieve theorie voor: “hoge druk stimuleert secretorische neuronen door vertakkingen in het dak van de mond. De neusafscheiding verdunt het irriterende materiaal in de neus en voorkomt zo dat het de longen bereikt,” schreef de wetenschapper.”
Met andere woorden: in plaats van een vreemd voorwerp zoals pollen met geweld te verdrijven, stelt Burke voor dat niezen slijm produceert dat het omhult zodat het uiteindelijk wordt ingeslikt of naar buiten afgevoerd door de neusstroom. “Veel studenten hebben de experimenten die in het artikel beschreven staan herhaald en dit bevestigd,” vertelt Burke aan OpenMind. Niezen is niet langer een mystiek raadsel, maar er is nog steeds veel wetenschappelijk mysterie over.
Door Javier Yanes
@yanes68