De klassieke verkondigers van Canadese accenten in de VS – van de sketch comedy troupe SCTV. (Foto: YouTube)
Gezien de geografische, culturele en economische nabijheid van onze twee landen, is het bijna pervers dat Amerikanen zo trots zijn op hun onwetendheid over alles wat met Canada te maken heeft. Drake? Dan Aykroyd? De nieuwe hete premier? Is dat alles? Maar iedereen weet hoe Canadezen horen te klinken: het is een volk dat “about” uitspreekt als “aboot” en “eh” toevoegt aan het einde van zinnen.
Helaas, dat is verkeerd. Zoals, taalkundig onjuist. Canadezen zeggen niet “aboot.” Wat ze wel zeggen is eigenlijk veel vreemder.
Het Canadees Engels is, ondanks de gigantische omvang van het land, lang niet zo divers als het Amerikaans Engels; denk aan de enorme verschillen tussen de accenten van een Los Angeleno, een Bostonian, een Chicagoan, een Houstonian, en een New Yorker. In Canada zijn er een paar vreemde streken: Newfoundland en Labrador spreken een soort dialect dat klinkt als een Ierse Cockney, en er zijn enkele unieke kenmerken in het Engelssprekende Quebec. Maar verder is het land taalkundig vrij consistent.
The Battery, een deel van de stad St John’s, Newfoundland en Labrador. (Foto: Carolyn Parsons-Janes/.com)
Er zijn een paar geïsoleerde eigenaardigheden in het Canadees Engels, zoals het aanhouden van het Britse “zed” voor de laatste letter van het alfabet, en het aanhouden van een harde “agh”-klank waar Amerikanen gewoonlijk “ah” zouden zeggen. (In Canada rijmt “pasta” op “Mt. Shasta”.) Maar afgezien van die eigenaardigheden, zijn er twee belangrijke trends in het Canadees Engels: Canadian Raising en de Canadian Shift. Deze laatste staat in de Verenigde Staten bekend als de California Shift, waardoor Blink 182-zanger Tom DeLonge zo krankzinnig klinkt: een systematische migratie van klinkers met als resultaat dat “kit” klinkt als “ket”, “dress” klinkt als “drass”, en “trap” klinkt als “trop”. Het SoCal accent, in feite, wordt bijna volledig gerepliceerd in Canada.
Maar de Canadian Shift is klein vergeleken met Canadian Raising, een fenomeen dat de veranderde klanken van twee opmerkelijke klinkers beschrijft, dat veel grotere gevolgen heeft voor de identiteit van het land, althans in de V.S.Dat is waar we al dat “aboot”-gedoe vandaan halen.
Een ansichtkaart waarop Broad Street in Victoria, BC, te zien is. (Foto: Rob/Publiek domein)
Voor het eerst gecatalogiseerd in de jaren 1940 en in 1973 door Jack Chambers benoemd, is Canadian Raising een verschuiving die voorkomt in Canada en in delen van het noorden van de Verenigde Staten (en, min of meer, in Schotland) en die twee klinkerklanken beïnvloedt. De eerste is de klank in het woord “write”, en de tweede is onze oude vriend, “about.”
“Canadian Raising heeft te maken met twee tweeklanken,” zegt Jennifer Dailey-O’Cain, taalkundige aan de universiteit van Alberta die in de VS is opgegroeid maar nu een volledig functionerend (maar zelfbewust) Canadees accent heeft. Als we het over accenten in het Engels hebben, hebben we het bijna uitsluitend over klinkers; met uitzondering van het laten vallen van “r”-klanken aan het eind van woorden, houden Engelse dialecten het vrijwel altijd bij dezelfde medeklinkerklanken. Een “k” is een “k” is een “k,” weet je? Geen klinkers. “Deze klinkerklanken zijn erg glibberig en moeilijk te imiteren,” zegt Taylor Roberts, een Canadese taalkundige die een populaire pagina over het Canadese dialect bijhoudt. “Medeklinkers zijn gemakkelijk, maar klinkers zijn lastig.”
Verschillende klinkers worden geproduceerd door de tong in verschillende delen van de mond te bewegen, tikkend en krullend en prikkend, terwijl de lippen cirkels en ovalen van verschillende grootte creëren. Taalkundigen hebben daar een kaart voor, een soort onhandig parallellogram, maar het helpt ook om het woord gewoon voor jezelf te herhalen en goed te voelen waar je tong naartoe gaat. (Ik heb Canadezen de afgelopen week het woord “ongeveer” vaker horen zeggen dan in de vier jaar dat ik in Canada woonde.)
Toronto skyline. (Foto: Lissandra Melo/.com)
Op deze kaart staan alle basisklinkers van het Engels: “ah,” “ee,” “oh,” “ooh,” “eh,” dat soort dingen. Dat worden monoftongen genoemd. Als je ze combineert, krijg je een heel nieuw klankenpalet, tweeklanken genoemd, een soort samengestelde klinker. De klinker in het woord “bike” is zo’n samenstelling van de monoftongen “ah” en “ee” in het zuiden en westen van de V.S., of “uh” en “ee” in het noordoosten, Midwesten en Canada. Dit laatste is een voorbeeld van Canadian Raising.
Voor het woord “about,” hebben we in de V.S. ook een tweeklank. Die “ow”-klank bestaat uit een “agh”-klank die overgaat in een “ooh”-klank. Die eerste klank, de “agh”, is een extreem lage klinker op die kaart.
Canadezen hebben daar ook een tweeklank, maar een veel vreemdere dan de onze. In plaats van te beginnen met “agh”, beginnen ze met een klinker die in kaart is gebracht op een middenpositie, maar die, bizar genoeg, niet vertegenwoordigd is in de Amerikaanse taalkunde, punt. Dit is een exclusief Canadese klank, een die de overgrote meerderheid van de Amerikanen niet alleen niet gebruikt waar de Canadezen hem gebruiken, ze gebruiken hem helemaal niet. Het is volkomen vreemd.
Klinkergrafiek van Canada Raising. (Foto: Peter238, CC BY-SA 4.0)
De Canadese tweeklank in “about” begint met iets dat dichter bij “eh” ligt, en migreert naar een lege plek op de Amerikaanse taalkaart ergens tussen “uh,” “oh,” en “ooh.” Die overgang is eigenlijk gemakkelijker voor de mond dan de Amerikaanse versie; onze klinkers gaan van laag naar hoog, en die van hen van midden naar hoog.
Om te zeggen dat Canadezen “aboot” zeggen is taalkundig onjuist; “ooh” is een eenstemmige klank en het juiste Canadese dialect gebruikt een tweeklank. “A-boat” zou eigenlijk een beetje dichterbij zijn, hoewel het natuurlijk afhangt van hoe je het woord “boot” uitspreekt. In het grootste deel van de Verenigde Staten kan het allerlei verschillende tweeklanken zijn; in Philadelphia is het zoiets als “eh-ooh,” hoewel de meest voorkomende uitspraak meer “oh-ooh” zou zijn. In de Upper Midwest, echter, is het een eenstemmige toon, dat is waarom het zo kenmerkend klinkt als iemand uit Fargo, North Dakota zegt “Fargo”. En in een groot deel van Canada lijkt die toon meer op het Fargo accent dan op iets anders. Het is misschien dichtbij, maar Canadezen doen geen monofthong in “about.” Ze zeggen niet “a-boat.” Ze doen iets waar Amerikanen geen touw aan vast kunnen knopen. Wat er aan de hand is, is een combinatie van uitspraak en perceptie,” zegt Dailey-O’Cain. “De Canadezen spreken het anders uit. Amerikanen horen dit en weten dat het anders is – ze horen een verschil, maar ze weten niet precies wat dat verschil is.” Amerikanen hebben niet de Canadese tweeklank aanwezig in het woord “over,” wat het moeilijk te begrijpen maakt. We weten dat de Canadezen iets vreemds doen, maar in feite is het zo anders dan ons eigen dialect dat we niet eens echt kunnen achterhalen wat er vreemd aan is.
Onze beste gok? Wel, we kunnen horen dat de Canadezen de eerste klinker in de tweeklank verheffen, ook al weten we niet wat “verheffen” betekent. Maar in een echte Amerikaanse minachting voor subtiliteit, kiezen we ervoor om dat te interpreteren als de meest extreem mogelijke verhoogde klinker klank: “ooh.” Het is als een karikatuur van een strandartiest die een kenmerk overdrijft tot voorbij het realisme en in cartoonland terechtkomt: we horen een verschil, en voeren dat verschil op tot een hoogte die eigenlijk niet meer klopt.
Prairies van Saskatchewan. (Foto: Martin Cathrae/CC BY-SA 2.0)
De grote vraag is: waarom is dit gebeurd? Welke verklaring kan er zijn voor het ontstaan van deze vreemde tweeklank net ten noorden van de grens?
Linguïsten proberen doorgaans geen causaliteitsvragen te beantwoorden. “Waarom? Daar kan ik geen antwoord op geven,” zei Dailey-O’Cain toen ik ernaar vroeg. “Je kunt soms kijken naar voortdurende veranderingen als je de juiste gegevens hebt, maar het is heel, heel moeilijk.” Maar er zijn theorieën. Een bijzonder fascinerende verklaring heeft te maken met de zogenaamde ‘Great Vowel Shift’. Als je je ooit hebt afgevraagd waarom Engels zo’n legendarisch slechte taal is om te leren, dan zijn veel van de problemen terug te voeren op de Great Vowel Shift.
Het enige andere Canadese exportproduct naar Amerika, naast “aboot” en Drake, lijkt poutine te zijn. (Foto: Quinn Dombrowski, CC BY-SA 2.0)
Er is geen vaste datum voor het begin en het einde van de Grote Klinkerverschuiving, maar we kunnen hoogstens zeggen dat deze plaatsvond tussen de jaren 1100 en 1700, waarbij de belangrijkste en grootste veranderingen waarschijnlijk plaatsvonden in de jaren 1400 en 1500. Dit valt samen met de overgang van Midden-Engels naar Modern-Engels, en ook met de standaardisatie van de spelling. De verschuiving zelf? Elke “lange klinker” – “ey,” “ee,” “aye,” “oh,” “ooh”- veranderde. (Niemand weet waarom. Linguïstiek is helemaal schildpadden.)
Vóór de Grote Klinker Verschuiving werd “beet” meer uitgesproken als “biet.” “Vlees” was meer als “mate.” Alles schoof gewoon een tandje op. Dit gebeurde in fasen; dat eerste woord, “beet”, begon als “beet”, werd toen “aas”, toen “beyt”, en toen “beet”. Je kunt er hier een mooi hardop verslag van horen.
Als je je afvraagt wat het verschil is tussen “bait” en “beyt”, wel, daar heb je een mogelijke oorsprong van Canadian Raising. “Beyt,” een van de latere, maar niet de laatste fase van de Grote Klinker Verschuiving, is zeer vergelijkbaar met de Canadese Raised geluid gesproken vandaag. Er is een theorie – die niet noodzakelijkerwijs door iedereen wordt aanvaard – dat Canadese verheven klinkers in feite een bewaard gebleven overblijfsel zijn van de Grote Klinkerverschuiving, een tussenklank die op de een of andere manier in barnsteen is blijven steken in het Grote Witte Noorden.
Misschien is een bepaalde populatie Engelsen uit die specifieke tijdsperiode, rond 1600, in Canada aan land gegaan en heeft men door zijn isolement de verdere veranderingen in Engeland niet kunnen waarnemen. Misschien.
Maar ik hou van deze verklaring. Canadezen zijn niet vreemd. Ze respecteren het verleden. Een heel specifiek verleden, waar alle anderen aan voorbij zijn gegaan. Het is een erg leuk klinkende tweeklank. Correctie: In dit artikel was de achternaam van Dan Aykroyd verkeerd gespeld. Het artikel is ook bijgewerkt sinds het voor het eerst werd gepubliceerd om uit te breiden over de rol die monoftongen vs. tweeklanken spelen in de Canadese uitspraak van het woord “boot.”