Osteoarthritis is a disabling, age-related condition that is predicted to increase in prevalence in the future, particularly in developed countries.1 Szacuje się, że choroba zwyrodnieniowa stawów jest drugą, po chorobach układu krążenia, najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u osób w wieku produkcyjnym.2 Obecnie w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów nie są dostępne żadne leki modyfikujące przebieg choroby, a niewiele manewrów, poza wymianą stawu, ma wpływ na objawy lub postęp choroby. Podstawą leczenia pozostaje zatem zwykła analgezja i stosowanie NLPZ, których celem jest zmniejszenie bólu i stanu zapalnego w stawach dotkniętych chorobą zwyrodnieniową. NLPZ wiążą się jednak z działaniami niepożądanymi, takimi jak krwawienia z przewodu pokarmowego i niewydolność nerek, szczególnie u starszych pacjentów, co znacznie ogranicza ich stosowanie. Alternatywne leki przeciwbólowe są zatem bardzo potrzebne, a dobrze przeprowadzone badania nowych terapii są jak najbardziej pożądane.
Sengupta i wsp.3 opisują badanie II fazy nad środkiem otrzymywanym z Boswellia serrata, zioła o długiej historii stosowania w medycynie ajurwedyjskiej. Producenci tego środka, Laila Impex (Labbipet Vijayawada, Indie), wyprodukowali wzbogacony produkt ekstraktu z B. serrata i uzyskali patent USA na lek, który jest znany jako 5-Loxin®. Aktywnym składnikiem 5-Loxin® jest kwas 3-O-acetyl-11-keto-β-bosweliowy, silny inhibitor 5-lipoksygenazy (5-LOX), kluczowego enzymu biorącego udział w produkcji leukotrienów z kwasu arachidonowego. W dobrze przeprowadzonym badaniu, finansowanym przez firmę Laila Impex i przeprowadzonym na jednym oddziale ortopedycznym szpitala w Indiach, Sengupta i współpracownicy mieli na celu określenie wpływu preparatu 5-Loxin® na ból, funkcje fizyczne i sztywność stawów u 75 pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów.
Pacjenci zostali losowo przydzieleni do trzech grup otrzymujących codziennie 100 mg lub 250 mg preparatu 5-Loxin® lub placebo, przy czym schemat podzielono na dwie dawki dziennie. Trzy grupy były dobrze dobrane pod względem wieku (zakres około 40-60 lat), płci, BMI i nasilenia bólu. Wyniki tego małego badania są zachęcające: wykazano, że lek, w obu dawkach, był bardziej skuteczny niż placebo w wielu miarach wyników, z efektami zauważalnymi już w 7. dniu u niektórych pacjentów. Do 90. dnia zaobserwowano znaczącą poprawę w punktacji bólu i funkcjonowania fizycznego, mierzonych za pomocą Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index i wizualnej skali analogowej, w obu grupach leczenia w porównaniu z grupą placebo; pacjenci otrzymujący najwyższą dawkę 5-Loxin® wykazali najlepsze wyniki, z poprawą o 31-66% w wielu punktacjach skuteczności w porównaniu z placebo. Jednakże odnotowano, że użycie leków ratunkowych było „o 16,7% i 72,2% wyższe w grupie placebo niż w grupach otrzymujących odpowiednio 100 mg i 250 mg 5-Loxin®”. Ten ciekawy wynik prawdopodobnie odzwierciedla małą wielkość próby, ponieważ ogólnie przedstawione wyniki dostarczają dowodów na zależną od dawki odpowiedź na terapię 5-Loxin®.
W dodatku autorzy odnotowali obniżenie poziomu metaloproteinazy macierzy płynu maziowego 3 w grupach leczonych w porównaniu z grupą placebo, co zostało potraktowane jako dowód na to, że poprawa objawów wynikała z obniżenia poziomu enzymów degradujących chrząstkę. Chociaż może tak być, mechanizm działania leku nie został jeszcze potwierdzony, a wyniki te, choć sugestywne, nie dowodzą działania modyfikującego przebieg choroby.
Łagodne działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego były równomiernie rozłożone w trzech grupach; w rzeczywistości liczba wszystkich zgłoszonych działań niepożądanych była większa w grupie placebo w porównaniu z grupami leczonymi (30 w porównaniu z 18 i 27 w grupach otrzymujących odpowiednio 100 mg i 250 mg leku). Ponieważ badanie to miało moc umożliwiającą wykrycie tylko najczęstszych zdarzeń niepożądanych, wpływ 5-Loxin® na błonę śluzową żołądka pozostaje jednak ważnym pytaniem bez odpowiedzi. Uzasadnione są obecnie badania na dużą skalę porównujące ten nowy środek z paracetamolem i NLPZ lub inhibitorami cyklooksygenazy 2 w celu dokładniejszego zbadania zarówno jego skuteczności, jak i profilu działań niepożądanych. Przyszłe badania powinny również zbadać 5-Loxin® w większym przedziale wiekowym i u pacjentów z chorobami współistniejącymi. Toksyczność wątrobowa jest dobrze znanym ograniczeniem stosowania inhibitora 5-LOX – zileutonu, który w 1996 roku został dopuszczony przez amerykańską Agencję Żywności i Leków do leczenia astmy. Monitorowanie czynności wątroby u pacjentów przyjmujących zileuton pozwala jednak na wczesne wykrycie poważnych działań niepożądanych ze strony wątroby, a ryzyko nieodwracalnego uszkodzenia jest uważane za niewielkie.3
Licofelon jest inhibitorem 5-LOX i cyklooksygenazy, który znajduje się w bardziej zaawansowanym stadium rozwoju niż 5-Loxin®, ponieważ zakończył już badania fazy III w chorobie zwyrodnieniowej stawów.5 Wyniki wykazały podobną skuteczność i lepszą tolerancję w porównaniu z naproksenem. Licofelon wydaje się mieć działanie modyfikujące przebieg choroby, ponieważ zmniejszał objętość chrząstki określaną metodą MRI.4 Interesujące będzie to, czy 5-Loxin® jest również lekiem modyfikującym przebieg choroby. Zakładając, że w kolejnych większych badaniach nie zostaną zidentyfikowane żadne działania niepożądane – co jest dalekie od przesądzenia – ten nowy środek będzie mile widzianym uzupełnieniem obecnych metod leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów.