Achilles

Thetis zanurzająca niemowlę Achillesa w rzece Styks autorstwa Petera Paula Rubensa (1630-1635)

W mitologii greckiej, Achilles (także Akhilleus lub Achilleus; starożytna greka: Άχιλλεύς) był bohaterem wojny trojańskiej, centralną postacią i największym wojownikiem epickiego poematu Homera Iliada, który bierze za swój temat, nie wojnę trojańską w całości, ale konkretnie Gniew Achillesa.

Późniejsze legendy (począwszy od poematu Statiusa w pierwszym wieku C.E.) stwierdzają, że Achilles był nietykalny na całym swoim ciele z wyjątkiem pięty. Legendy te podają, że Achilles został zabity w bitwie strzałą w piętę, a więc pięta Achillesa stała się jedyną słabością danej osoby.

Achilles jest również znany z tego, że jest najprzystojniejszym z bohaterów zgromadzonych pod Troją, a także z tego, że jest najsilniejszy. Centralnym elementem mitu jest jego związek z Patroklosem, określany w różnych źródłach jako głęboka przyjaźń lub miłość. Trwałość mitu o Achillesie świadczy o ludzkiej potrzebie posiadania bohaterów, których umiejętności, odwaga i wytrwałość pobudzają innych do naśladowania ich wyczynów, do czerpania z ukrytych zasobów, które czasem owocują nadludzkim wysiłkiem. Wiara, że możliwe jest przekroczenie ograniczeń, nawet jeśli śmierć interweniuje, jak to miało miejsce w przypadku Achillesa, w rzeczywistości stymulowała bicie rekordów, odkrycia, wynalazki i przyczyniła się do poszerzenia naszej wiedzy o granicach i możliwościach ludzkich osiągnięć.

Urodzenie

Achilles był synem śmiertelnika Peleusa, króla Myrmidonów w Troi (południowo-wschodnia Tesalia), i nieśmiertelnej nimfy morskiej Tetydy. Zeus i Posejdon rywalizowali o rękę Tetydy, dopóki Prometeusz, rozniecający ogień, nie ostrzegł Zeusa przed przepowiednią, że Tetydy urodzi syna większego niż jego ojciec. Z tego powodu obaj bogowie wycofali swój pościg i wydali ją za mąż za Peleusa.

Jak w większości mitologii istnieje opowieść, która oferuje alternatywną wersję tych wydarzeń: w Argonautyce (iv.760) Hera nawiązuje do czystego oporu Thetis wobec zalotów Zeusa, że Thetis była tak wierna więzom małżeńskim Hery, że chłodno go odrzuciła.

The Education Achilles (ok. 1772), autorstwa Jamesa Barry’ego

Według niekompletnego poematu Achilleis napisanego przez Statiusa w I wieku p.n.e., kiedy Achilles przyszedł na świat, Tetydy próbowała uczynić go nieśmiertelnym, zanurzając go w rzece Styks. Zapomniała jednak zamoczyć piętę, za którą go trzymała, pozostawiając go w tym miejscu bezbronnym. Stąd określenie pięta Achillesa, odnoszące się do słabości mimo ogólnej siły. Nie wiadomo, czy ta wersja wydarzeń była znana wcześniej. W innej wersji tej historii Tetydy codziennie namaszczały chłopca boską ambrozją, a każdej nocy kładły go na szczycie ognia, by spalić śmiertelne części jego ciała. Rozgniewała się, gdy przerwał jej Peleus, który nie znał tego rytuału, porzuciła ojca i syna i wróciła do domu, do swego ojca, starca morskiego.

Jednakże żadne ze źródeł przed Statiuszem nie odnosi się do tej nietykalności. Wręcz przeciwnie, w Iliadzie Homer wspomina, że Achilles został zraniony: w księdze 21 peoński bohater Asteropaeus, syn Pelegona, rzucił Achillesowi wyzwanie nad rzeką Scamander. Rzucił dwie włócznie naraz; jedna z nich ugodziła Achillesa w łokieć, „powodując wylew krwi.”

A także we fragmentarycznych poematach cyklu epickiego, w których znajdujemy opis śmierci bohatera, Kùpria (autor nieznany), Aithiopis Arctinusa z Miletu, Ilias Mikra Lesche’a z Mytilene, Iliou pèrsis Arctinusa z Miletu, nie ma śladu wzmianki o jego nietykalności czy słynnej pięcie Achillesa; na późniejszych obrazach wazowych przedstawiających śmierć Achillesa, strzała (lub w wielu przypadkach strzały) trafia w jego ciało.

Peleus powierzył Achillesa Centaurowi Chironowi, na górze Pelion, aby go wychował i wykształcił.

Achilles w wojnie trojańskiej

Gniew Achillesa, autorstwa Giovanniego Battisty Tiepolo

W pierwszych dwóch wersach Iliady czytamy:

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκεν, Wściekłość-śpiew, bogini, wściekłość Achillesa, syna Peleusa, niszczycielska wściekłość, która sprowadziła na Achajów niezliczone smutki…

Telephus

Gdy Grecy wyruszyli na wojnę trojańską, przypadkowo zatrzymali się w Mysii, rządzonej przez króla Telephusa. W wynikłej bitwie Achilles zadał Telefusowi ranę, która nie chciała się zagoić; Telefus skonsultował się z wyrocznią, która stwierdziła, że „ten, kto zranił, wyzdrowieje.”

Zgodnie z innymi doniesieniami w zaginionej sztuce Eurypidesa o Telefusie, udał się on do Aulis, udając żebraka i poprosił Achillesa o uleczenie jego rany. Achilles odmówił, twierdząc, że nie posiada wiedzy medycznej. Ewentualnie Telefus trzymał Orestesa dla okupu, a okupem była pomoc Achillesa w uleczeniu rany. Odyseusz uznał, że to włócznia zadała ranę, więc musi ona być w stanie ją uleczyć. Kawałki włóczni zostały zeskrobane i przyłożone do rany, a Telefus został uzdrowiony. Jest to przykład magii współczującej.

Cycnus z Kolony

Według tradycji przekazanych przez Plutarcha i bizantyjskiego uczonego Jana Tzetzesa, gdy greckie okręty dotarły do Troi, Achilles walczył i zabił Cycnusa z Kolony, syna boga morza Posejdona. Cycnus był nietykalny, z wyjątkiem głowy.

Troilus

Według Cypriana (część cyklu epickiego opowiadająca o wydarzeniach wojny trojańskiej przed gniewem Achillesa), gdy Achajowie pragnęli wrócić do domu, zostali powstrzymani przez Achillesa, który następnie napadł na bydło Eneasza, złupił sąsiednie miasta (jak Pedasus i Lyrnessus, gdzie Grecy pojmali królową Bryzeidę) i zabił Tenesa, syna Apollina, a także syna Priama, Troilusa, w sanktuarium Apollina Thymbraiosa.

W Dares Phrygius 'Account of the Destruction of Troy, łacińskim streszczeniu, przez które historia Achillesa została przekazana do średniowiecznej Europy, jak również w starszych relacjach, Troilus był młodym trojańskim księciem, najmłodszym z pięciu prawowitych synów króla Priama i Hekuby (lub zgodnie z innymi źródłami, innym synem Apolla). Mimo młodego wieku był jednym z głównych trojańskich dowódców wojennych, według Homera „wojownikiem na koniu” lub „wojownikiem na rydwanie”. Przepowiednie łączyły los Troilusa z losem Troi i dlatego wpadł on w zasadzkę, próbując go pojmać. Jednak Achilles, porażony urodą zarówno Troilusa, jak i jego siostry Polikseny, ogarnięty żądzą seksualną, skierował swe seksualne zainteresowanie na młodzieńca, który, odmawiając poddania się, został zdekapitowany na ołtarzu Apolla Thymbraiosa. Gdyby Troilus dożył dorosłości, twierdził Pierwszy Mitograf Watykański, Troja byłaby niezwyciężona.

W Iliadzie

Achilles składający ofiarę Zeusowi, z Iliady Ambrozjańskiej, iluminowanego rękopisu z V wieku.

Iliada Homera to najsłynniejsza narracja o czynach Achillesa w wojnie trojańskiej. Epos homerycki, napisany ok. 750 r. p.n.e., obejmuje tylko kilka tygodni wojny, która według starożytnych Greków miała miejsce ok. 500 lat wcześniej. Homerowa wersja historii nie opowiada o śmierci Achillesa. Zaczyna się od wycofania Achillesa z walki po tym, jak został zhańbiony przez Agamemnona, dowódcę wojsk achajskich. Król Agamemnon wziął kobietę o imieniu Chryseis jako swoją niewolnicę, jej ojciec Chryzes, kapłan Apolla, błagał Agamemnona, by mu ją zwrócił. Agamemnon odmówił i Apollo zesłał zarazę wśród Greków. Prorok Kalchas prawidłowo określił źródło kłopotów, ale nie chciał mówić, dopóki Achilles nie przysiągł go chronić. Achilles tak uczynił, a Kalchas oświadczył, że Chryzes musi zostać zwrócona ojcu. Agamemnon zgodził się, ale rozkazał, by na miejsce Chryzesa sprowadzić niewolnicę Achillesa, Bryzeidę. Wściekły z powodu hańby (i jak mówi później, ponieważ kochał Bryzeidę) i za namową Tetydy, Achilles odmówił walki lub poprowadzenia swoich Myrmidonów obok innych greckich sił.

Jak bitwa obróciła się przeciwko Grekom, Nestor oświadczył, że gdyby Agamemnon nie rozgniewał Achillesa, Trojanie nie wygraliby i wezwał Agamemnona do uspokojenia Achillesa. Agamemnon zgodził się i wysłał Odyseusza i dwóch innych wodzów do Achillesa z ofertą powrotu Bryzeidy i innych darów. Achilles odmówił i wezwał Greków do powrotu do domu, tak jak planował to zrobić.

W końcu Achilles pomodlił się do swej matki Tetydy, prosząc ją, by ubłagała Zeusa, by pozwolił Trojanom odepchnąć siły greckie.

Trojanie, pod wodzą Hektora, odepchnęli grecką armię w kierunku plaż i zaatakowali greckie statki. Achilles zgodził się, by Patroklos poprowadził Myrmidonów do walki, choć Achilles pozostałby w swoim obozie. Patroklosowi udało się odepchnąć Trojan od plaż, ale został zabity przez Hektora, zanim mógł poprowadzić szturm na miasto Troja.

Achilles kontra Hektor

Po otrzymaniu wieści o śmierci Patroklosa od Antilochusa, syna króla Nestora, Achilles rozpaczał nad swoim przyjacielem i urządził na jego cześć wiele zabaw żałobnych. Jego matka Tetyda przybyła, by pocieszyć zrozpaczonego Achillesa. Namówiła Hefajstosa, by zrobił dla niego nową zbroję, w miejsce tej, którą nosił Patroklos, a którą zabrał Hektor. Nowa zbroja zawierała Tarczę Achillesa, opisaną bardzo szczegółowo przez poetę.

Triumfujący Achilles wlokący martwe ciało Hektora przed bramami Troi. (Z panoramicznego fresku na górnym poziomie głównej sali Achilleionu)

Rozgniewany z powodu śmierci Patroklosa Achilles zakończył odmowę walki i ruszył w pole, zabijając wielu ludzi w swoim gniewie, ale zawsze szukając Hektora. Achilles nawet zaangażował się w walkę z bogiem rzeki Skamandrem, który rozgniewał się, że Achilles dławił jego wody wszystkimi mężczyznami, których zabił. Bóg próbował utopić Achillesa, ale został powstrzymany przez Herę i Hefajstosa. Sam Zeus zwrócił uwagę na wściekłość Achillesa i wysłał bogów, by go powstrzymali. W końcu Achilles znalazł swoją ofiarę; trzykrotnie ścigał Hektora wokół murów Troi, zanim Atena, pod postacią ulubionego i najdroższego brata Hektora, Deifobusa, namówiła go do walki twarzą w twarz. Achilles zemścił się, zabijając Hektora ciosem w szyję. Następnie przywiązał ciało Hektora do swego rydwanu i wlókł je po polu bitwy przez dziewięć dni.

Z pomocą boga Hermesa, Priam, ojciec Hektora, udał się do namiotu Achillesa i przekonał Achillesa, by pozwolił mu odprawić Hektorowi obrzędy pogrzebowe. Ostatnim fragmentem Iliady jest pogrzeb Hektora, po którym zguba Troi jest już tylko kwestią czasu.

Penthesilea

Achilles, po zawarciu tymczasowego rozejmu z Priamem, walczył i zabił amazońską królową wojowników Penthesileę.

Memnon, a śmierć Achillesa

Achilles umierający w ogrodach Achilleionu na Korfu

Po śmierci Patroklosa najbliższym towarzyszem Achillesa był syn Nestora, Antilochus. Kiedy Memnon z Etiopii zabił Antilochusa, Achilles ponownie został wciągnięty na pole bitwy, by szukać zemsty. Walka między Achillesem i Memnonem o Antilochusa przypomina walkę Achillesa i Hektora o Patroklosa, z tą różnicą, że Memnon (w przeciwieństwie do Hektora) jest także synem bogini (jak Achilles).

Wielu homeryckich uczonych twierdziło, że epizod ten zainspirował wiele szczegółów w opisie śmierci Patroklosa w Iliadzie i reakcji Achillesa na nią. Epizod ten stał się podstawą cyklicznego eposu Aethiopis, który został skomponowany po Iliadzie, prawdopodobnie w VII wieku p.n.e. Aethiopis zaginął, z wyjątkiem rozproszonych fragmentów cytowanych przez późniejszych autorów.

Kwintylian ze Smyrny również daje nam epicki opis śmiertelnej śmierci Memnona i nieśmiertelności, jaką obdarzył go Zeus, a także liryczny opis skrajnego żalu jego rodaków.

Zgodnie z przepowiednią Hektora z jego ostatnim tchnieniem, Achilles został następnie zabity przez Parysa – albo strzałą (w piętę według Statiusza), albo w starszej wersji nożem w plecy podczas wizyty u Polyxeny, księżniczki Troi. W niektórych wersjach strzałą Parysa kierował bóg Apollo.

Obydwie wersje wyraźnie odmawiają zabójcy jakiegokolwiek męstwa ze względu na powszechne przekonanie, że Parys był tchórzem, a nie człowiekiem, jakim był jego brat Hektor, a Achilles pozostaje niepokonany na polu bitwy. Jego kości mieszają się z kośćmi Patroklosa, odbywają się uroczystości pogrzebowe. W zaginionym eposie Arctinusa z Miletu o wojnie trojańskiej został przedstawiony jako żyjący po śmierci na wyspie Leuke u ujścia Dunaju (zob. poniżej).

Paris został później zabity przez Filoktetesa przy użyciu ogromnego łuku Heraklesa.

Losy zbroi Achillesa

Zbroja Achillesa była przedmiotem waśni między Odyseuszem a Telamończykiem Ajaxem (starszym kuzynem Achillesa). Rywalizowali o nią, wygłaszając przemowy, dlaczego są najdzielniejsi po Achillesie i najbardziej zasługują na jej otrzymanie. Zwyciężył Odyseusz. Ajax oszalał z żalu i udręki i poprzysiągł zabić swoich towarzyszy; zaczął zabijać bydło lub owce, myśląc w swym szaleństwie, że są to greccy żołnierze. Następnie popełnił samobójstwo.

Achilles i Patroklos

Patroklos i Achilles. Achilles bandażuje ramię swojego przyjaciela Patroklosa. Scena ta została zinterpretowana jako akt opieki i koleżeństwa, lub jako scena z podtekstem seksualnym. Starożytna kultura grecka często uznawała tych dwoje za kochanków.

Związek Achillesa z Patroklosem jest kluczowym aspektem jego mitu. Jego dokładna natura była przedmiotem sporów zarówno w okresie klasycznym, jak i w czasach współczesnych. W Iliadzie jasne jest, że tych dwóch bohaterów łączy głęboka i niezwykle znacząca przyjaźń, ale dowody na istnienie elementu romantycznego lub seksualnego są niejednoznaczne. Komentatorzy od epoki klasycznej po dzień dzisiejszy starali się interpretować ten związek przez pryzmat własnych kultur. Tak więc w piątym wieku p.n.e. w Atenach związek ten był powszechnie interpretowany jako pederastyczny.

Kult Achillesa w starożytności

Na Białej Wyspie, Leuce, na Morzu Czarnym u współczesnych wybrzeży Rumunii i Ukrainy, istniał archaiczny heroiczny kult Achillesa ze świątynią i wyrocznią, który przetrwał do okresu rzymskiego.

W zaginionym eposie Aithiopis, kontynuacji Iliady przypisywanej Arktinusowi z Miletos, matka Achillesa Thetis powróciła by go opłakiwać i usunęła jego prochy ze stosu i zabrała je do Leuce przy ujściach Dunaju. Tam Achajowie wznieśli dla niego tumulus i odprawiali igrzyska pogrzebowe.

Historia naturalna Pliniusza (IV.27.1) wspomina o tumulusie, który nie jest już widoczny (Insula Achillis tumulo eius viri clara), na poświęconej mu wyspie, położonej w odległości 50 mil rzymskich od Peuce w delcie Dunaju, oraz o tamtejszej świątyni. Pauzaniaszowi powiedziano, że wyspa ta jest „pokryta lasami i pełna zwierząt, niektórych dzikich, niektórych oswojonych”. Na tej wyspie znajduje się też świątynia Achillesa i jego posąg” (III.19.11). Ruiny kwadratowej świątyni o boku 98 stóp, być może poświęconej Achillesowi, zostały odkryte przez kapitana Kritzikly’ego w 1823 r., ale nie przeprowadzono żadnej nowoczesnej archeologii na wyspie.

Pomponius Mela mówi, że Achilles jest pochowany na wyspie o nazwie Achillea, pomiędzy Boristhene i Ister (De situ orbis, II, 7). A grecki geograf Dionizjusz Periegetus z Bitynii, który żył w czasach Domicjana, pisze, że wyspa nazywała się Leuce, „ponieważ dzikie zwierzęta, które tam żyją, są białe”. Mówi się, że tam, na wyspie Leuce, przebywają dusze Achillesa i innych bohaterów, i że błąkają się one po bezludnych dolinach tej wyspy; w ten sposób Jove nagradzał ludzi, którzy wyróżnili się cnotami, ponieważ dzięki cnocie zdobyli wieczną cześć” (Orbis descriptio, v. 541, cytowany w Densuşianu 1913).

Periplus Morza Euksyńskiego podaje następujące szczegóły: „Mówi się, że bogini Tetydy wzniosła tę wyspę z morza, dla swego syna Achillesa, który tam mieszka. Tutaj znajduje się jego świątynia i jego posąg, archaiczne dzieło. Wyspa ta nie jest zamieszkana, pasą się na niej kozy, nieliczne, które ludzie, którzy przypadkiem przypłyną tu swoimi statkami, składają w ofierze Achillesowi. W świątyni tej złożono też wiele świętych darów, kraterów, pierścieni i kamieni szlachetnych, ofiarowanych Achillesowi w podzięce. Do dziś można przeczytać napisy w języku greckim i łacińskim, w których Achilles jest wychwalany i sławiony. Niektóre z nich są sformułowane na cześć Patroklosa, ponieważ ci, którzy chcą być faworyzowani przez Achillesa, czczą jednocześnie Patroklosa. Jest też na tej wyspie niezliczona ilość ptaków morskich, które opiekują się świątynią Achillesa. Każdego ranka wylatują one w morze, moczą skrzydła w wodzie, szybko wracają do świątyni i zraszają ją. A kiedy skończą zraszanie, czyszczą swymi skrzydłami palenisko świątyni. Inni ludzie mówią jeszcze, że niektórzy z ludzi, którzy docierają na tę wyspę, przybywają tu celowo. Na swoich statkach przywożą zwierzęta, które mają być złożone w ofierze. Niektóre z tych zwierząt zabijają, inne wypuszczają na wolność na wyspie, ku czci Achillesa. Ale są też tacy, których do przybycia na wyspę zmusiły burze morskie. Ponieważ nie mają zwierząt ofiarnych, a chcieliby je otrzymać od samego boga wyspy, zwracają się do wyroczni Achillesa. Proszą o pozwolenie na zarżnięcie ofiar wybranych spośród zwierząt, które swobodnie pasą się na wyspie, i złożenie w zamian ceny, którą uznają za sprawiedliwą. Ale na wypadek, gdyby wyrocznia odmówiła im pozwolenia, bo przecież jest tu wyrocznia, dodają coś do oferowanej ceny, a jeśli wyrocznia znów odmówi, dodają jeszcze coś, aż w końcu wyrocznia zgadza się, że cena jest wystarczająca. I wtedy ofiara już nie ucieka, tylko czeka z ochotą na złapanie. Tak więc znajduje się tam wielka ilość srebra, poświęcona bohaterowi, jako cena za ofiary. Niektórym przybywającym na tę wyspę Achilles ukazuje się w snach, innym ukazywał się nawet podczas żeglugi, jeśli nie byli zbyt daleko, i pouczał ich, w której części wyspy lepiej zakotwiczyć swoje statki.” (cytowane w Densuşianu)

Bohaterski kult Achillesa na wyspie Leuce był szeroko rozpowszechniony w starożytności, nie tylko wzdłuż fok Morza Pontyjskiego, ale także w miastach morskich, których interesy gospodarcze były ściśle związane z bogactwami Morza Czarnego.

Achilles z wyspy Leuce był czczony jako Pontarches pan i władca Morza Pontyjskiego (Czarnego), opiekun żeglarzy i nawigacji. Żeglarze schodzili z drogi, aby złożyć ofiarę. Achillesowi z Leucji poświęcono wiele ważnych handlowych miast portowych na wodach greckich: Achilleion w Messenii (Stephanus Byzantinus), Achilleios w Lakonii (Pausanias, III.25,4) Nicolae Densuşianu (Densuşianu 1913) uznał nawet, że rozpoznał Achillesa w nazwie Aquileia i w północnym ramieniu delty Dunaju, ramieniu Chilii („Achileii”), chociaż jego wniosek, że Leuce miała suwerenne prawa nad Pontos, przywołuje raczej nowoczesne niż archaiczne prawo morskie.”

Leuce miała również reputację jako miejsce uzdrowienia. Pausanias (III.19,13) donosi, że Pytia delficka wysłała tu władcę Krotonu, aby wyleczył się z rany w klatce piersiowej. Ammianus Marcellinus (XXII.8) przypisuje uzdrowienie wodom (aquae) na wyspie.

Kult Achillesa w czasach nowożytnych: Achilleion na Korfu

W regionie Gastouri (Γαστούρι) na południe od miasta Korfu Grecja, cesarzowa Austrii Elżbieta Bawarska znana również jako Sissi zbudowała w 1890 roku letni pałac z Achillesem jako głównym tematem i jest to pomnik platońskiego romantyzmu. Pałac został oczywiście nazwany na cześć Achillesa: Achilleion (Αχίλλειον).Ta elegancka struktura obfituje w obrazy i posągi Achillesa zarówno w głównej sali, jak i w wystawnych ogrodach, przedstawiające heroiczne i tragiczne sceny wojny trojańskiej.

Imię Achillesa

Imię Achillesa można analizować jako połączenie ἄχος (akhos) „żal” i λαός (Laos) „lud, plemię, naród itp.”. Innymi słowy, „Achilles” jest uosobieniem żalu ludu, żalu będącego tematem wielokrotnie poruszanym w Iliadzie (często przez Achillesa). Rola Achillesa jako bohatera żalu tworzy ironiczne zestawienie z konwencjonalnym widokiem Achillesa jako bohatera kleos (chwały, zwykle chwały w wojnie).

Grecki termin Laos został zinterpretowany przez profesora klasyki z Harvardu Gregory’ego Nagy’ego, podążającego za greckim uczonym Leonardem R. Palmerem, aby oznaczać korpus żołnierzy. Przy takim wywodzie nazwa ta miałaby w poemacie podwójne znaczenie: Kiedy bohater funkcjonuje właściwie, jego ludzie przynoszą nieprzyjacielowi smutek, ale kiedy niewłaściwie, jego ludzie otrzymują smutek wojny. Poemat jest po części o niewłaściwym ukierunkowaniu gniewu ze strony przywódcy.

Część wieków po Homerze, jego imię zostało przekształcone w żeńską formę Achillia, poświadczone na reliefie z Halicarnassus jako imię żeńskiego gladiatora walczącego z „Amazonią”. Rzymskie gry gladiatorów często odwoływały się do klasycznej mitologii, a to wydaje się odwoływać do walki Achillesa z Penthesileą, ale daje jej dodatkowy zwrot w postaci Achillesa 'granego’ przez mężczyznę.

Inne historie o Achillesie

Achilles jako strażnik pałacu w ogrodach Achilleionu na Korfu. Spogląda na północ w kierunku miasta. Napis w języku greckim brzmi: ΑΧΙΛΛΕΥΣ i.e., Achilles

Niektóre źródła posthomeryczne twierdzą, że aby uchronić Achillesa przed wojną, Tetydy (lub, w niektórych wersjach, Peleus) ukrywa młodzieńca na dworze Lykomedesa, króla Skyros. Tam Achilles zostaje przebrany za dziewczynę i żyje wśród córek Lykomedesa, być może pod imieniem Pyrrha (rudowłosa dziewczyna). Z córką Likomedesa, Deidamią, którą według relacji Statiusza gwałci, Achilles rodzi tam syna, Neoptolemusa (zwanego też Pyrrusem, od możliwego pseudonimu ojca). Według tej opowieści Odyseusz dowiaduje się od proroka Kalchasa, że Achajowie nie będą w stanie zdobyć Troi bez pomocy Achillesa. Odyseusz udaje się na Skyros w przebraniu handlarza sprzedającego damskie ubrania i biżuterię, a wśród swoich towarów umieszcza tarczę i włócznię. Gdy Achilles natychmiast sięga po włócznię, Odyseusz dostrzega jego przebranie i przekonuje go, by przyłączył się do greckiej kampanii. W innej wersji tej historii Odys organizuje alarm trąbkowy, gdy był z kobietami Likomedesa; podczas gdy kobiety uciekają w panice, Achilles przygotowuje się do obrony dworu, zdradzając w ten sposób swoją tożsamość.

W Odysei Homera jest fragment, w którym Odyseusz płynie do podziemi i rozmawia z cieniami. Jednym z nich jest Achilles, który witany jako „błogosławiony w życiu, błogosławiony w śmierci”, odpowiada, że wolałby być niewolnikiem najgorszego z panów, niż być królem wszystkich zmarłych. Zostało to zinterpretowane jako odrzucenie jego wojowniczego życia, ale także jako lekceważenie jego męczeństwa. Achilles był czczony jako bóg morza w wielu greckich koloniach nad Morzem Czarnym, gdzie znajduje się mityczna „Biała Wyspa”, którą miał zamieszkiwać po śmierci wraz z wieloma innymi bohaterami.

Posthomeryczna literatura eksploruje pederastyczną interpretację miłości między Achillesem i Patroklosem. W piątym i czwartym wieku głęboka – i prawdopodobnie dwuznaczna – przyjaźń przedstawiona w Homerze rozkwitła w jednoznaczny romans erotyczny w dziełach Ajschylosa, Platona i Ajschinesa, i wydaje się, że zainspirowała enigmatyczne wersy w Aleksandrze Lycophrona z trzeciego wieku, które twierdzą, że Achilles zabił Troilusa w wyniku nieodwzajemnionej miłości.

Królowie Epiru twierdzili, że pochodzą od Achillesa poprzez jego syna. Aleksander Wielki, syn epirskiej księżniczki Olimpias, mógł zatem również rościć sobie prawo do tego pochodzenia i na wiele sposobów starał się być podobny do swego wielkiego przodka; mówi się, że odwiedził jego grób, gdy mijał Troję.

Achilles walczył i zabił Amazonkę Helene. Niektórzy twierdzą też, że poślubił Medeę, a po śmierci oboje zostali zjednoczeni na Polach Elizejskich Hadesu – jak obiecała Hera Tetydzie w Argonautyce Apolloniusza. W niektórych wersjach mitu Achilles ma związek z pojmaną przez siebie Bryzeidą.

Achilles w tragedii greckiej

Grecki tragediopisarz Ajschylos (525 p.n.e.- 456 p.n.e.) napisał trylogię sztuk o Achillesie, której współcześni badacze nadali tytuł Achilleis. Tragedie opowiadają o poczynaniach Achillesa w czasie wojny trojańskiej, w tym o pokonaniu Hektora i ostatecznej śmierci, gdy strzała wystrzelona przez Parysa przebija mu piętę. Zachowane fragmenty Myrmidonów i inne fragmenty Ajschylosa zostały połączone, aby stworzyć sprawną współczesną sztukę.

Inna zaginiona sztuka Ajschylosa, Myrmidoni, koncentrowała się na związku Achillesa i Patroklesa; tylko kilka linijek przetrwało do dziś.

Tragediopisarz Sofokles napisał również sztukę z Achillesem w roli głównej, Kochankowie Achillesa. Zachowało się tylko kilka fragmentów.

Achilles w filozofii greckiej

Filozof Zenon z Elei (V w. p.n.e.) skoncentrował jeden ze swych paradoksów na wyimaginowanym wyścigu pieszym między „szybkonogim” Achillesem a żółwiem, w którym „udowodnił”, że Achilles nie może dogonić żółwia z przewagą liczebną, a zatem, że ruch i zmiana są niemożliwe. Tu i gdzie indziej Zeno prawdopodobnie wskazywał, że paradoksy logiczne nie powinny być traktowane jako ostateczne przewodniki do zrozumienia świata.

Achilles w późniejszej sztuce

Dramat

• Achilles jest przedstawiony jako były bohater, który stał się leniwy i oddany miłości Patroklosa, w Troilusie i Kressydzie Williama Szekspira.

Fiction

• Achilles pojawia się w powieściach Ilium i Olympos autora science fiction Dana Simmonsa.
• Achilles the novel by Elizabeth Cook
• Achilles pojawia się w „The Inferno” Dantego.
• The Wrath of Achilles is a starship in 'Gene Rodenberry’s Andromeda’
• Achilles appears in the novel Inside The Walls of Troy, z naciskiem na jego związek z Polyxeną
• Achilles pojawia się w książkowej trylogii Troja autorstwa nieżyjącego już pisarza heroic fantasy Davida Gemmella
• Achilles jest mocno przedstawiony w powieści The Firebrand autorstwa Marion Zimmer Bradley

Film

Rola Achillesa została zagrana przez:

• Gordon Mitchell w „Achillesie” (1962)
• Piero Lulli w „Ulissesie” (1955)
• Riley Ottenhof w „Something about Zeus” (1958)
• Stanley Baker w „Helen z Troi (1956)
• Arturo Dominici w La Guerra di Troia (1962)
• Derek Jacobi w Achillesie (Channel Four Television) (1995)
• Steve Davislim w La Belle Hélène (TV, 1996)
• Joe Montana (aktor) w Helen of Troy (TV, 2003)
• Brad Pitt w Troi (2004)

Telewizja

• W animowanym kanadyjskim serialu telewizyjnym Class of the Titans, (2005) postać Archie jest potomkiem Achillesa i odziedziczył zarówno jego wrażliwą piętę, jak i część jego niezwyciężoności.

Muzyka

Achilles był często wspominany w muzyce.

• „Achilles Last Stand”, Led Zeppelin; z albumu Presence, 1976, Atlantic Records.
• O Achillesie jest mowa w piosence Boba Dylana, „Temporary Like Achilles.”
• „Achilles’ Revenge” to piosenka zespołu Warlord.
• Achilles Heel to album indie rockowego zespołu Pedro the Lion.
• Achilles i jego pięta są przywoływane w piosence „Special K” zespołu rockowego Placebo.
• „Achilles’ Heel” to piosenka brytyjskiego zespołu Toploader.
• „Achilles” to piosenka power metalowego zespołu Jag Panzer z Kolorado, pochodząca z albumu Casting the Stones.
• O Achillesie jest mowa w piosence Indigo Girls „Ghost.”
• Piosenka zespołu Love Outside Andromeda z Melbourne o nazwie „Achilles (All 3).”
• „Achilles, Agony & Ecstasy In Eight Parts,” Manowar; z albumu The Triumph of Steel, 1992, Atlantic Records.
• Ale nie wymieniona z nazwy, „Citadel” (o oblężeniu Troi) zespołu The Crüxshadows wspomina strzałę Parysa 'landing true’.
• „Achilles’ Wrath”, utwór koncertowy Seana O’Loughlina.

Namesakes

• HMNZS Achilles był krążownikiem klasy Leander, który służył w Królewskiej Nowozelandzkiej Marynarce Wojennej podczas II wojny światowej. Zasłynął z udziału w bitwie o River Plate, u boku HMS Ajax i HMS Exeter.

Notatki