Jeżeli chodzi o reżyserów teatralnych, Jerzy Grotowski plasuje się obok takich sław jak Stanisławski, Artaud czy Appia.
Kluczowa postać teatru awangardowego, w latach 60. i 70. zasłynął z intensywnych badań nad naturą relacji między aktorem a publicznością oraz z eksperymentów z fizycznymi i duchowymi aspektami teatru.
Nie ograniczając się do tradycyjnej sceny, Grotowski preferował nietradycyjne przestrzenie, takie jak budynki lub pokoje. Zazwyczaj widzowie siedzieli w obrębie akcji, stając się w pewnym sensie częścią przedstawienia.
Nazwał to „teatrem ubogim” – przedstawieniem, które skupia się bardziej na umiejętnościach aktora, bez typowego dla tradycyjnego teatru nadmiaru kostiumów i szczegółowej scenografii.
Urodzony w Rzeszowie, w południowej Polsce, 11 sierpnia 1933 roku, po ukończeniu studiów aktorskich w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie, Grotowski udał się do moskiewskiego Instytutu Sztuk Teatralnych im. Tam studiował reżyserię, ucząc się fachu od uczniów takich rosyjskich gigantów jak Stanisławski i Wsiewołod Meyerhold.
Inscenizacja Apocalypsis Cum Figuris, Wrocław, 1971Henryk Rosiak/PAP
Po powrocie do Polski, w 1957 roku zadebiutował jako reżyser „Krzesłami” Eugene’a Ionesco i rozpoczął wykłady z filozofii azjatyckiej w krakowskim klubie studenckim.
W 1959 roku przeniósł się z Krakowa do mniejszego miasta Opole, również na południu Polski, gdzie założył własny teatr w stylu eksperymentalnym Teatr 13 Rzędów.
W 1965 roku zamknął teatr i przeniósł się do Wrocławia, gdzie ponownie otworzył teatr pod nazwą Teatr Laboratorium.
W tym samym roku napisał studium teoretyczne zatytułowane „Towards a Poor Theatre”.
Publikacja wydana po angielsku w 1968 roku, ze wstępem brytyjskiego reżysera Petera Brooka, szybko stała się biblią dla teatru poszukującego.
W tym czasie zdążył już zrobić międzynarodową karierę.
Jerzy Grotowski (L) z angielskim reżyserem teatralnym i filmowym Peterem Brookiem (R) w Warszawie, 1975Adam Hawałej/PAP
Występował na Festiwalu w Edynburgu, a w 1967 roku zadebiutował w Ameryce w Brooklyn Academy of Music.
Na koniec lat 60. przypada bodaj najbardziej znana jego inscenizacja „Apocalypsis Cum Figuris”. Na podstawie tekstów zaczerpniętych z Biblii, Fiodora Dostojewskiego, Simone Weil i Thomasa S. Eliota było to przedstawienie przełomowe, dzięki któremu Grotowski i jego zespół objechali niemal wszystkie najważniejsze międzynarodowe festiwale teatralne.
W latach 70. Grotowski stopniowo zaczął odchodzić od reżyserii teatralnej, koncentrując się na etnologicznych podróżach studyjnych do odległych zakątków świata, takich jak Indie, Nigeria, Meksyk i Haiti oraz nauczaniu teorii antropologicznych.
Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, w 1982 roku przeniósł się do USA, gdzie został profesorem na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, a następnie na Uniwersytecie Kalifornijskim.
W 1985 roku osiadł w Pontederze, małym miasteczku w Toskanii, gdzie założył swoje „Centrum Pracy Jerzego Grotowskiego”, skupiające się na dokumentowaniu swoich badań.
Uroczystość odsłonięcia pomnika Jerzego Grotowskiego w Opolu, 2004Krzysztof Świderski/PAP
Zmarł na białaczkę w domu 14 stycznia 1999 roku.
W 85. rocznicę urodzin być może najlepszym sposobem na przypomnienie jego rewolucyjnego podejścia do teatru będą jego własne słowa: „Zawsze więc unikaj banału. To znaczy, unikaj ilustrowania słów i uwag autora:
„Jeśli chcesz stworzyć prawdziwe arcydzieło, musisz zawsze unikać pięknych kłamstw: prawd w kalendarzu pod każdą datą znajdziesz przysłowie lub powiedzenie takie jak: 'Ten, kto jest dobry dla innych, będzie szczęśliwy’.
„Ale to nie jest prawda. To jest kłamstwo. Widz, być może, jest zadowolony. Widz lubi łatwe prawdy. Ale my nie jesteśmy tu po to, by widza zadowolić czy udobruchać. Jesteśmy tu po to, by mówić prawdę.”