Komentarz biblijny

EGZEGEZA:

KONTEKST:

Po konfrontacji Eliasza z prorokami Baala na górze Karmel (1 Krl 18) Eliasz uciekł przed gniewem Jezabeli i popadł w rozpacz (1 Krl 19:1 i nast.). Jahwe zapewnił go, że jest siedem tysięcy tych, którzy nie oddali pokłonu Baalowi, i polecił mu namaścić Hazaela na króla Aramu, Jehu na króla Izraela, a Elizeusza na następcę Eliasza (1 Krl 19, 15-16). Elizeusz został uczniem Eliasza (1 Krl 19:19-21), ale potem zniknął z opowiadania. Teraz słyszymy o nim ponownie, gdy przygotowuje się do roli następcy Eliasza (2 Krl 2).

Imiona proroków są pouczające. „El” to słowo oznaczające Boga. Imię Eliasza (hebr. ˒ē∙liy∙yāˊ∙hū) oznacza El is Yah lub „Bóg jest Jahwe”. Imię Elizeusza (hebrajskie: ˒ěl-∙˒ělî∙šā˓ˊ – „Bóg jest zbawieniem”) jest podobne w wymowie i znaczeniu do imienia Jozuego (hebrajskie: yeho-sua – „Jahwe zbawia”).

„Przez całą swoją posługę Eliasz jest nowym Mojżeszem, a Elizeusz jego Jozuem. Achab jest faraonem, a gdy jego syn umiera (Pascha), Eliasz i Elizeusz opuszczają ziemię, której bogowie zostali pokonani i której książę nie żyje (exodus). Eliasz odchodzi na daleką stronę Jordanu, tak jak Mojżesz, podczas gdy Elizeusz powraca, aby kontynuować podbój, znacząco rozpoczynając od Jerycha” (Leithart, 172; zob. także Thomas L. Brodie, The Crucial Bridge: The Elijah-Elisha Narratives as an Interpretive Synthesis of Genesis-Kings and a Literary Model for the Gospels”.) (UWAGA: Achazjasz był synem Achaba, a jego śmierć jest odnotowana w 2 Krl 1:17-18).

2 Krl 2:1-3. KIEDY JAHWEH WCIĄGNĄŁ ELIJAHA DO NIEBA

1Stało się, gdy Jahwe (hebr. yhwh – Jahwe) miał porwać Eliasza w wichrze do nieba, że Eliasz szedł z Elizeuszem z Gilgal. 2Elija powiedział do Elizeusza: „Proszę, zaczekaj tu, gdyż Jahwe posłał mnie aż do Betel.”

Elisza odpowiedział: „Jak żyje Jahwe i jak żyje twoja dusza, nie opuszczę cię.” Zeszli więc do Betel.

3Synowie proroków, którzy byli w Betel, wyszli do Elizeusza i rzekli do niego: „Czy wiesz, że dziś Jahwe zabierze twojego pana z twojej głowy?”

Odpowiedział: „Tak, wiem o tym; zachowaj spokój.”

„Stało się, gdy Jahwe porwie Eliasza wichrem do nieba” (w. 1a). Jahwe postanowił porwać Eliasza do nieba przez wicher. Życie Eliasza było burzliwe i jego odejście też będzie burzliwe.

„że Eliasz poszedł z Elizeuszem z Gilgal” (w. 1b). Podróż, którą Eliasz i Elizeusz śledzą w tych wersetach (Gilgal do Betel do Jerycha do rzeki Jordan) wydaje się być okrężna. Jeśli jest to Gilgal nad rzeką Jordan (zob. Joz 4:1-9), to podróż zaczyna się i kończy nad Jordanem. Bethel lokalizować kilka mil na północ od Jerozolima. Jerycho znajduje się około 12 mil (20 km) na wschód od Betel i około 6 mil (10 km) na zachód od rzeki Jordan. Gdy Eliasz i Elizeusz są w drodze z Betel do rzeki Jordan, Jerycho jest logicznym przystankiem po drodze.

Jednakże znaczenie tych miejsc ma więcej wspólnego z ich historią niż z geografią. Gilgal jest miejscem, gdzie Izraelici przekroczyli rzekę Jordan, aby zająć Ziemię Obiecaną (Jozue 4:1-9). Betel jest wspomniany kilka razy w relacji Izraela zajmującego Ziemię Obiecaną (Joz 7:2, 8:9, 12, 17; 12:9, 16; 16:1). Jerycho było miejscem pierwszego wielkiego zwycięstwa Izraela w okupacji Ziemi Obiecanej (Joz 6). Rzeka Jordan jest barierą, którą Izraelici przekroczyli, aby zająć Ziemię Obiecaną (Joz 3). Odwiedzając te miejsca, Eliasz ponownie łączy się z wielkimi narracjami Jozuego z wczesnej historii Izraela.

„Eliasz powiedział do Elizeusza: 'Proszę, poczekaj tu, bo Jahwe (yhwh – Jahwe) posłał mnie aż do Betel’. Elizeusz odpowiedział: 'Jak żyje Jahwe (yhwh – Jahwe) i jak żyje twoja dusza, nie opuszczę cię’.” Zeszli więc do Betel” (w. 2). Eliasz trzykrotnie (w. 2, 4, 6) mówi Elizeuszowi, aby pozostał tam, gdzie jest, a Elizeusz trzykrotnie nalega, aby towarzyszył Eliaszowi w jego podróży. Za każdym razem Eliasz mówi, że Jahwe posłał go w dane miejsce, i za każdym razem Elizeusz powołuje się na imię Jahwe, wyjaśniając, dlaczego nalega na towarzyszenie Eliaszowi. Nie jest nam powiedziane, dlaczego Eliasz chce, aby Elizeusz pozostał z tyłu. Być może wierzy on, że Jahwe chce, aby podróżował sam. Być może testuje on zaangażowanie Elizeusza.

„Synowie proroków, którzy byli w Betel, wyszli do Elizeusza i rzekli do niego: 'Czy wiesz, że dziś Jahwe zabierze twego pana z twojej głowy?’On odpowiedział: 'Tak, wiem o tym; zachowaj spokój'” (w. 3). Przy trzech okazjach, w trzech różnych miejscach (w. 3, 5, 7), Eliasz i Elizeusz spotykają trzy różne grupy proroków. Przy pierwszych dwóch okazjach prorocy mówią Elizeuszowi, że Jahwe zabierze Eliasza właśnie tego dnia, i przy obu okazjach Elizeusz ucisza proroków. Przy trzeciej okazji prorocy po prostu patrzą, jak Eliasz zwija swój płaszcz, uderza w rzekę i rozdziela wodę.

2 KRÓL 2:4-5. ELISZA, PROSZĘ CZEKAĆ TUTAJ

4Elija powiedział do niego: „Elizeuszu, proszę cię, poczekaj tu, bo Jahwe posłał mnie do Jerycha.”

Odpowiedział: „Jak żyje Jahwe i jak żyje twoja dusza, nie opuszczę cię.” Przybyli więc do Jerycha.

5Synowie proroków, którzy byli w Jerychu, zbliżyli się do Elizeusza i rzekli do niego: „Czy wiesz, że Jahwe zabierze dziś twego pana z twojej głowy?”

Odpowiedział: „Tak, wiem o tym. Zachowaj swój spokój.”

Zobacz komentarze do wersetów 2-3.

2 KRÓLÓW 2:6-8. ELIJAH ZABRAŁ SWOJĄ MANTLĘ I STRZELAŁ W WODY

6Elija powiedział do niego: „Proszę, poczekaj tu, bo Jahwe posłał mnie nad Jordan.”

Powiedział: „Jak żyje Jahwe i jak żyje twoja dusza, nie opuszczę cię.” Obaj poszli dalej.

7Pięćdziesięciu mężczyzn spośród synów proroków poszło i stanęło naprzeciwko nich w pewnej odległości; i obaj stanęli nad Jordanem. 8Elija wziął swój płaszcz i zawinął go razem, i uderzył w wody, a one rozdzieliły się tu i tam, tak że oni dwaj przeszli po suchej ziemi.

„Eliasz wziął swój płaszcz i zawinął go razem, i uderzył w wody, a one rozdzieliły się tu i tam, tak że oni dwaj przeszli po suchej ziemi” (w. 8). Przypomina to Mojżesza nad Morzem Czerwonym. Na polecenie Jahwe Mojżesz podniósł swoją laskę i wyciągnął ją nad wodą, aby rozdzielić wody, tak że Izraelici mogli przejść przez morze na suchej ziemi (Wj 14:16, 21-22).

Przypomina to również Izraelowi przejście przez Jordan na suchej ziemi (Joz 3). W tym przypadku, gdy kapłani niosący arkę weszli w wody Jordanu, woda przestała płynąć i stanęła w jednej pryzmie, tak że cały Izrael mógł przekroczyć rzekę na suchej ziemi (Joz 3,17). Jahwe użył tego działania, aby wywyższyć Jozuego, „aby wiedzieli, że jak byłem z Mojżeszem, tak będę z wami” (Joz 3:7).

Mojżesz, Jozue i Eliasz każdy używają swojego symbolu danej przez Boga władzy (laska, arka lub płaszcz), aby wykonać zadanie.

Płaszcz jest zewnętrzną szatą noszoną dla ochrony przed żywiołami i, podobnie jak niektóre elementy ubioru dzisiaj (szaty liturgiczne, szaty akademickie), może oznaczać czyjś status lub pozycję.

„tak, że oni dwaj przeszli po suchej ziemi” (w. 8b). Kiedy Eliasz i Elizeusz przekraczają Jordan, przechodzą z „osiadłej ziemi rządzonej przez króla na pustynię, niezbadaną ziemię tajemnicy” (Brueggemann, Smyth & Helwys, 295). To właśnie na pustyni Izrael Jahwe ukształtował naród izraelski po wyjściu z Egiptu i to właśnie na pustyni Eliasz rozpoczął swoją służbę (1 Krl 17, 3). Puszcza jest surowym krajem, który zachęca ludzi do polegania na Bogu. Puszcza nadal będzie miała duchowe znaczenie w Nowym Testamencie (Mateusza 3:1, 3; 4:1, itd.).

2 KRÓLÓW 2:9-12. Niech będzie na mnie podwójna porcja twego ducha

9 Zdarzyło się, że gdy przeszli, Eliasz powiedział do Elizeusza: „Proś, co mam ci uczynić, zanim zostanę od ciebie zabrany.”

Elisza powiedział: „Proszę, niech będzie na mnie podwójna porcja twego ducha.”

10 On powiedział: „Prosiłeś o rzecz trudną. Jeżeli mnie ujrzysz, gdy będę od ciebie wzięty, tak będzie dla ciebie, lecz jeżeli nie, tak nie będzie.”

11 Stało się, gdy oni jeszcze szli i rozmawiali, że oto oddzielił się od nich rydwan ognisty i konie ogniste, a Eliasz poszedł w wichrze do nieba. 12Elisza ujrzał to i zawołał: „Ojcze mój, ojcze mój, rydwany Izraela i jego jeźdźcy!”

Nie widział go więcej, chwycił więc za własne ubranie i rozdarł je na dwa kawałki.

„Zapytaj, co ci uczynię” (w. 9a). Eliasz nie obiecuje, że da Elizeuszowi wszystko, o co ten poprosi, lecz po prostu zachęca go, aby zapytał.

„zanim zostanę od ciebie zabrany” (w. 9b). Eliasz oczywiście wie, że zostanie zabrany. Nie wiemy, kiedy się o tym dowiedział ani czy zna sposób, w jaki zostanie zabrany.

„Proszę, niech będzie na mnie podwójna porcja twego ducha” (w. 9c). Niektórzy uczeni uważają, że Elizeusz prosi o podwójną porcję proroczych zdolności Eliasza (Leithart, 174), ale większość sądzi, że prosi o podwójną część dziedzictwa, które jest prawem pierworodnego syna (Pwt 21,17). Podwójna część spadku nie byłaby podwójną wartością materialną ojca. Wręcz przeciwnie, ojciec podzieliłby spadek na równe części – liczba części równa liczbie synów plus jeden. Na przykład, ojciec mający pięciu synów podzieliłby spadek na sześć części. Pierworodnemu synowi dałby dwie części, a każdemu innemu jedną część. W ten sposób pierworodny syn odziedziczyłby dwa razy tyle, co każdy z jego braci, ale znacznie mniej niż całkowita wartość jego ojca – z pewnością nie podwoiłby wartości swojego ojca.

W tym przypadku Elizeusz nie prosi Eliasza, aby dał mu materialne dziedzictwo (ziemię lub pieniądze), ale prosi o „podwójny udział w twoim duchu” – duchowe dziedzictwo. To nie jest mała rzecz. Duch Eliasza dał mu władzę nad śmiercią (1 Krl 17,17-24) i królami (1 Krl 21) (Brueggemann, Texts for Preaching, 174).

„Prosiłeś o rzecz trudną” (w. 10a). Ta prośba jest „trudną rzeczą”, ponieważ Eliasz nie ma mocy, aby przekazać Elizeuszowi swój duchowy autorytet. Tylko Jahwe może udzielić takiego daru. Eliasz wie, że Jahwe wyznaczył Elizeusza na swojego następcę (1 Krl 19,16), ale nie może dyktować Jahwe warunków sukcesji.

„Jeśli mnie ujrzysz, gdy będę od ciebie wzięty, tak będzie dla ciebie; lecz jeśli nie, tak nie będzie” (w. 10b). Eliasz daje Elizeuszowi znak, po którym Elizeusz pozna, czy Jahwe spełnił jego prośbę, czy nie. Jeśli zobaczy on, że Eliasz jest zabierany, dar zostanie udzielony. W przeciwnym razie nie zostanie przyznany.

„Zdarzyło się, że gdy oni jeszcze szli i rozmawiali, oto oddzielił ich rydwan ognisty i konie ogniste” (w. 11a). Rydwany i konie są symbolami potęgi militarnej. „Ale w narodzie przesiąkniętym kultem Baala, są one obaleniem fałszywego twierdzenia, że Baal jest 'jeźdźcem na obłokach’. Tylko Bóg „jeździ na niebiosach dla twojej pomocy, W swej doskonałości na niebiosach” (Pwt 33,26)” (Inrig, 205; zob. też Pwt 20,1; 2 Krl 6,15-17).

W historii Izraela ogień często był znakiem Bożej obecności (Wj 3,2; 13,21; 19,18; 24,17; Pwt 4,12). Jahwe użył ognia, aby zademonstrować swoją moc dwukrotnie w życiu Eliasza, przede wszystkim wtedy, gdy ogień z nieba strawił ofiarę Eliasza na górze Karmel (1 Krl 18). Później Eliasz potępił króla Achazjasza, syna Achaba, a Achazjasz wysłał kapitana z pięćdziesięcioma żołnierzami, aby pojmać Eliasza. Eliasz przywołał ogień z nieba, aby pochłonął kapitana i jego żołnierzy – czynność, którą powtórzył z drugą grupą żołnierzy (2 Krl 1,9-12).

Rydwan ognisty i konie ogniste oddzielają Eliasza od Elizeusza. Elizeusz nalegał, aby iść z Eliaszem, dokądkolwiek się on udaje, ale ognisty rydwan i konie tym razem mu to uniemożliwiają.

„i Eliasz wzniósł się w wichrze do nieba” (w. 11b). Zwykle wyobrażamy sobie Eliasza, który jechał w rydwanie ognia do nieba. Jednak niektórzy uczeni interpretują werset 11b w ten sposób, że Eliasz wstąpił w wichrze, a nie w rydwanie (Wiseman, 195; Fretheim, 138; Brueggemann, Smyth & Helwys, 297). Ale wydaje się możliwe, że Eliasz jechał w rydwanie, gdy wznosił się w wichrze (House, 257).

Elijah jest drugim człowiekiem, który został uhonorowany przez ucieczkę przed śmiercią. Enoch był pierwszy (Rdz 5,24).

„Elizeusz zobaczył to i zawołał: 'Mój ojciec, mój ojciec'” (w. 12a). Eliasz i Elizeusz cieszyli się relacją proroka i jego ucznia, która jest bardzo podobna do relacji ojca i syna. Nie byłoby niczym niezwykłym, gdyby uczeń nazywał swego proroka „ojcem”.”

„rydwany Izraela i jego jeźdźcy” (w. 12b). Nie możemy wiedzieć z całą pewnością, co Eliasz rozumie przez to wyrażenie. Może to być wielka wizja niebiańskiego zastępu, a może chodzi o służbę Eliasza dla Izraela – służbę potężniejszą niż rydwany i jeźdźcy.

„Nie widział go więcej; i chwycił się swego ubrania, i rozdarł je na dwie części” (w. 12c). Jak wszystkie wielkie wizje, tak i ta dobiega końca. Elizeusz rozdziera swoje ubranie na znak żałoby. Stracił swojego mentora i najbliższego przyjaciela. Teraz odpowiedzialność za proroctwo spadnie na jego barki.

2 Krl 2:13-14. Wziął płaszcz Eliasza

13 Wziął też płaszcz Eliasza, który z niego spadł, i wrócił, i stanął nad brzegiem Jordanu. 14Wziął płaszcz Eliasza, który z niego spadł, i uderzył w wody, i powiedział: „Gdzie jest Jahwe, Bóg Eliasza?”. Gdy i on uderzył w wody, rozdzieliły się one tu i tam; i Elizeusz przeszedł.

„Wziął też płaszcz Eliasza, który z niego spadł, i cofnął się, i stanął nad brzegiem Jordanu” (w. 13). Eliasz nie pozostawia po sobie nic materialnego jako dziedzictwo, z wyjątkiem tego płaszcza. Płaszcz ten jednak oznacza jego autorytet jako proroka Jahwe i to jest prawdziwe dziedzictwo Eliasza.

„Wziął on płaszcz Eliasza, który z niego spadł, i uderzył w wody, i rzekł: 'Gdzie jest Jahwe, Bóg Eliasza?’ Gdy i on uderzył w wody, rozdzieliły się one tu i tam; i Elizeusz przeszedł” (w. 14). Paralela między tym działaniem a działaniem Mojżesza, który wyciągnął rękę, aby rozdzielić Morze Czerwone (Wj 14,21), jest oczywista.

Zdolność Elizeusza do rozdzielenia wód potwierdza, że posiada on teraz duchowe moce Eliasza.

2 Krl 2,15-19. POSTSCRIPT

W tych wersetach (nie włączonych do czytań lekcjonarza), grupa proroków błaga Elizeusza, aby pozwolił im wysłać pięćdziesięciu silnych mężczyzn na poszukiwanie Eliasza. Elizeusz początkowo odrzuca ich prośbę, ale w końcu ulega ich ponawianym błaganiom. Oni szukają, lecz nic nie znajdują. Służy to potwierdzeniu, że Eliasz został przeniesiony do nieba, a nie porwany przez wicher.

CYTATY Z PISMA ŚWIĘTEGO pochodzą z World English Bible (WEB), współczesnego angielskiego przekładu Pisma Świętego, będącego własnością publiczną (bez praw autorskich). World English Bible opiera się na American Standard Version (ASV) Biblii, Starym Testamencie Biblia Hebraica Stutgartensa i Nowym Testamencie Greek Majority Text. ASV, która jest również w domenie publicznej ze względu na wygasłe prawa autorskie, była bardzo dobrym tłumaczeniem, ale zawierała wiele archaicznych słów (hast, shineth, itp.), które WEB zaktualizowała.

BIBLIOGRAFIA:

Achtemeier, Elizabeth, w Van Harn, Roger (red.), The Lectionary Commentary: Theological Exegesis for Sunday’s Text. The First Readings: The Old Testament and Acts (Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Co., 2001)

Brueggemann, Walter, Smyth & Helwys Bible Commentary: 1 & 2 Kings (Macon, Georgia: Smyth & Helwys Publishing, Incorporated, 2000)

Brueggemann, Walter; Cousar, Charles B.; Gaventa, Beverly R.; and Newsome, James D., Texts for Preaching: A Lectionary Commentary Based on the NRSV – Year B (Louisville: Westminster John Knox Press, 1993)

Dilday, Russell H., The Preacher’s Commentary: 1 & 2 Kings (Nashville: Thomas Nelson Publishers, 1987)

Fretheim, Terence E., Westminster Bible Companion: 1-2 Kings (Louisville: Westminster John Knox Press, 1999)

Hens-Piazza, Gina, Abingdon Old Testament Commentaries: 1-2 Kings (Nashville: Abingdon Press, 2006)

Hinton, Linda B., Basic Bible Commentary: First and Second Kings (Nashville: Abingdon Press, 1988)

Hobbs, T. R., Word Biblical Commentary: 2 Kings, Vol. 13 (Dallas, Word Books, 1985)

House, Paul R., New American Commentary: 1, 2 Kings, Vol. 8 (Broadman & Holman Publishers, 1995)

Inrig, Gary, Holman Old Testament Commentary: I & II Kings (Nashville: Holman Reference, 2003)

Leithart, Peter, Brazos Theological Commentary on the Bible: 1 & 2 Kings (Grand Rapids: Brazos Press, 2006)

Nelson, Richard D., Interpretation Commentary: I and II Kings (Louisville: John Knox Press, 1987)

Provan, Iain W., New International Biblical Commentary: 1 and 2 Kings (Peabody, Massachusetts, Hendrickson Publishers, 1995)

Seow, Choon-Leong, The New Interpreters Bible: 1-2 Kings, Vol. III (Nashville: Abingdon Press, 1999)

Smith, Norman H. (Exegesis) and Sockman, Ralph W. (Exposition), The Interpreter’s Bible: Kings, Chronicles, Ezra, Nehemiah, Job (Nashville: Abingdon Press, 1954)

Tucker, Gene M. w Craddock, Fred B.; Hayes, John H.; Holladay, Carl R.; Tucker, Gene M., Preaching Through the Christian Year, B (Valley Forge: Trinity Press International, 1993)