O prawdzie i kłamstwie w sensie pozamoralnym Nietzschego

Wprowadzenie

Zarysuję ważny esej Nietzschego O prawdzie i kłamstwie w sensie pozamoralnym, usytuuję go w kontekście jego twórczości i postawię kilka pytań.

O prawdzie i kłamstwie w sensie pozamoralnym: Deception

Deception and falsehood are ubiquitous and necessary in human existence

Evidence: vanity, dreams, flattery, superficiality of perception, unbearable insignificance of humanity, 'purpose’ of intellect is not truth but preservation, dissimulation preserves those human animals who lack of kangs, pleasant ignorance of the unpleasant workings of our bowels.

p. 142: „Biada fatalnej ciekawości, gdyby jej się kiedykolwiek udało” wykryć, że „spoczywa na bezlitosnych, chciwych, nienasyconych, morderczych”

– Darwinowski wgląd połączony z Wolą Mocy. Nietzsche poświęca wiele czasu na atakowanie Darwina, ale jego rozumienie stanowiska tego ostatniego jest na tyle słabe, że możemy twierdzić, iż w rzeczywistości Nietzsche w znacznym stopniu sympatyzuje z rzeczywistym stanowiskiem Darwina. Na przykład Nietzsche uważa, że Darwin twierdzi, iż wyższość w walce zwycięża np. nad subtelnością, podstępem, co jest dalekie od prawdy. W każdym razie Nietzsche atakuje z największą zaciekłością to, co jest mu najbliższe. Nietzschemu chodzi o to, że musimy być nieświadomi – okłamywać się – co do tego, że ludzkość znajduje się w pewnym sensie na szczycie ewolucji, czyli w miejscu najbardziej niebezpiecznym i śmiertelnym. Zjadamy inne zwierzęta, bo możemy.

On Truth and Lying in a Non-Moral Sense: The Benefits Of Error

W błędzie może być wartość przetrwania. (Rzeczywiście jest, zobacz McKay i Dennett w The Evolution of Misbelief, gdzie podają wiele przykładów. Studenci uniwersytetu, którzy mają fałszywie pozytywny obraz własnej sprawności, lepiej wypadają na egzaminach. Pacjenci „zaprzeczający” powadze swojego stanu zdrowia radzą sobie lepiej niż ci, którzy ją akceptują). I odwrotnie, niektóre prawdy mogą być szkodliwe. Zobacz: Are There Useful Errors?

p. 143: Kłamca „nadużywa ustalonych konwencji przez arbitralne przestawianie, a nawet odwracanie nazw rzeczy.” Jest tu wiele prekursorów późniejszych głównych tematów Nietzschego. Mamy tu przewartościowanie wszystkich wartości, które Nietzsche zachwala jako ważny atrybut Übermenscha z Zarathustry. Jest to konieczne, gdy uświadomimy sobie konsekwencje śmierci Boga. Mamy też Bunt Niewolników w moralności zarysowany w Genealogii moralności (GM). To zamieniło dobro i zło i uczyniło ludzkość chorą. Mierna moralność stada potępiona w Poza dobrem i złem staje się możliwa.

NB – konieczność i wszechobecność kłamstwa czyni je niemoralnym.

Prawda jest rzadka

Posiadamy o wiele mniej prawdy, niż nam się wydaje

Nietzsche o pamięci: zapominanie jest potężną siłą aktywną; silna pamięć jest podobna do paraliżującej niestrawności. Musimy zapomnieć wiele, aby przetrwać, np. konsekwencje naszych czynów muszą być zapomniane, aby uniknąć paraliżu (GM).

Mogą istnieć prawdy analityczne, ale są one bezużyteczne. Na przykład, bezużyteczne jest wymyślić nazwę (wielbłąd) dla ssaków, które żyją na pustyni, a następnie powiedzieć, że to jest analityczne, że wielbłądy są ssakami. (Jest to przykład Nietzschego w dalszej części tekstu.) Nie dokonał się tu żaden postęp.

p. 144: Każda dalsza prawda jest bardzo niepewna. Nazwy są metaforami. Znajomość terminu „drzewo” nie daje nam żadnej prawdy o drzewach. Nie możemy dotrzeć do rzeczy samej w sobie (Kant). To kończy naukę i filozofię (!)

https://plato.stanford.edu/entries/kant-transcendental-idealism/

Potrzebujemy dużo zapomnienia, aby nawet nazwać rzeczy. Musimy zapomnieć o różnicach między wszystkimi liśćmi nawet po to, by zastosować do nich wszystkich tę samą nazwę. Pierwszy liść jest metaforą wszystkich pozostałych. Wiele prawdy jest siłą rzeczy odrzucane przez tę metodę. Pojęcia pochodzą ze słów utworzonych w ten sposób i dlatego są zdradliwe.

On Truth and Lying in a Non-Moral Sense: Honesty

It is interesting that Nietzsche’s example here in the arena of personal characteristics is honesty because that is one that is one that was first investigated empirically and shown not to exist. (Uczniowie, którzy oszukują na egzaminach, nie są bardziej skłonni do kradzieży pieniędzy na lunch). Podobnie, eksperyment z seminarium w Princeton pokazuje, że współczucie nie jest cechą charakteru. Sytuacja w dużo większym stopniu napędza nasze zachowanie. Nietzsche ma tutaj bardzo dalekowzroczny psychologiczny wgląd w to, co psychologowie nazywają teraz Fundamentalnym Błędem Atrybucji: The Psychology of Successful Trading.

Z pewnością istnieją poważne problemy dla Etyki Cnót, jeśli nie ma charakteru do poprawy. NB2 – Sartre i egzystencjalizm. Czyniący jest fikcją. Dodajemy wykonawcę do czynu.

Qualitas occulta = virtus dormitiva

Truth Is Not What We Think It Is

Prawda, którą mamy, nie jest taka, jak myślimy, że jest

p. 146: Prawda jest „ruchomą armią metafor, metonimii, antropomorfizmów”, tzn. jest tym, czym chcemy, aby była i ma niewielki związek z czymś bardziej fundamentalnym. Nasza prawda jest funkcją tego, kim jesteśmy. Nie musi ona nawet pozostawać niezmienna. (Skąd mielibyśmy wiedzieć, czy tak jest, czy nie? Por. problem o `prędkości czasu’ – czy mija on z prędkością sekundy na sekundę…?)

Prawdy wyglądają na solidne tylko dlatego, że istnieją od jakiegoś czasu.

Społeczeństwo wytwarza moralny impuls, by nie kłamać. Ale Nietzsche gardzi istniejącą moralnością i istniejącym społeczeństwem. Zatem prawda znów nie robi na nim wrażenia. Społeczeństwo dopuszcza porządek rangowy, który tutaj Nietzsche piętnuje. Może to być zastanawiające, bo gdzie indziej opowiada się on za porządkiem rangowym. Musi więc chodzić mu o to, że jest to porządek niewłaściwy. Społeczeństwo uporządkowane przez mówienie prawdy mogłoby, jak można sądzić, pozwolić na pomyślność Kapłanom i Niewolnikom. Taka jest diagnoza Nietzschego dotycząca zepsucia i degradacji współczesnego społeczeństwa.

Perspektywizm opisuje rzeczywisty stan rzeczy

Perspektywizm jest prawdziwy*

p. 148: „pytanie o to, która z tych dwóch percepcji świata jest bardziej poprawna, jest całkiem bezsensowne, ponieważ wymagałoby to mierzenia ich według kryterium poprawnej perspektywy”

Perspektywizm jest ważną doktryną Nietzschego, rozwiniętą w GM, że prawda istnieje tylko z perspektywy – a także, że najsilniejsza jednostka lub najbardziej przenikliwy intelekt może przyjmować wiele perspektyw na ten sam temat lub ideę jednocześnie. To nie jest tylko prawdziwe, kiedy te perspektywy są również sprzeczne ze sobą, to jest szczególnie prawdziwe wtedy!

„To nasze potrzeby interpretują świat; nasze popędy i ich Za i Przeciw”

To dodaje do Perspektywizmu ideę, że różne perspektywy są preferowane przez indywidualne popędy, które mamy.

Każdy popęd jest rodzajem żądzy panowania; każdy z nich ma swoją perspektywę, którą chciałby zmusić wszystkie inne popędy do przyjęcia jako normy.

Wola mocy, §481 (1883-1888)’

Społeczny model umysłu

Jest to społeczny model intelektu Nietzschego jako zbioru konkurujących popędów. Jaźń jest iluzją. Jest parlamentem. W tym modelu jaźń jest rozłamowym, spolaryzowanym i tendencyjnym Kongresem. Każdy element ma swoje własne prawdy. Dla Nietzschego silne lub wartościowe „ja” jest parlamentem, w którym wszyscy członkowie/pędy mogą być słyszane jednocześnie. Żaden nie jest uciszany przez zbyt natarczywego mówcę. Wszystkie poruszają się w kierunku ekspresji.

Perspektywizm jest „antidotum na prawdę”. Jest to konsekwencja głównej idei GM III: nie ma boskiej perspektywy prawdy absolutnej, tak jak nie ma Boga. Perspektywizm nie jest jednak relatywizmem, ponieważ nadal istnieje hierarchiczne uporządkowanie perspektyw. Oznacza to, że w rzeczywistości Nietzsche nie jest nihilistą, pomimo częstych twierdzeń, że jest inaczej.

*Co znaczy „prawda”? Nietzsche właśnie obszernie argumentuje, że nie ma niczego, co byłoby prawdziwe tak, jak nam się wydaje, że jest. Z tego powodu nie mówi „Perspektywizm jest prawdą”. Musi więc mieć na myśli coś w rodzaju „perspektywizm jest wartościowy” lub użyteczny. To oczywiście prowadzi do dalszych pytań, takich jak „jakie są wady perspektywizmu?” i „jak możemy udowodnić, że perspektywizm jest prawdziwy?”

Język jest poezją

To, co nazywamy prawdą, jest tylko korelacją znaczeń u wszystkich ludzi.

p. 149: Wiecznie powtarzający się sen „byłby odczuwany i oceniany całkowicie jako rzeczywistość”

Jest to bardzo wczesne odniesienie do ważnej Doktryny Wiecznej Powtarzalności. Doktryna ta pojawia się po raz pierwszy w jednoznacznej formie w „Gejowskiej nauce” (Die fröhliche Wissenschaft, 1882). Esej Nietzschego „O prawdzie i kłamstwie w sensie niemoralnym” pochodzi z 1873 r., więc byłoby nowym wynikiem wykazać, że w tym momencie wspominał już o doktrynie. Pamiętajmy, że cała (opublikowana) twórczość Nietzschego przypada na okres naprawdę niespełna 20 lat. Narodziny tragedii zostały opublikowane w 1872 roku, a Nietszche popada w obłęd w 1889 roku. Niemiecki brzmi tu „wie ein Traum, ewig wiederholt”; por. Doktryna po niemiecku: „Die Ewige Wiederkunft des Gleichen.”

Wola prawdy jest w rzeczywistości dążeniem do tworzenia metafor.

Nauka jest udawaniem, tak jak język był zniekształceniem.

Zobacz także:

Nietzsche o `Czym zawdzięczam starożytnym’: Summary

#Proust: An Argument For #SimulationTheory

Nietzsche’s Account Of Truth

Does Nietzsche Favor Master Morality Over Slave Morality?

.